Met een zucht komt de bus tot stilstand. We zijn er ondertussen aan gewend dat de snelweg in Albanië plotseling niet meer verdergaat, dus we wachten geduldig tot de chauffeur een dirt road oprijdt, die ons naar het volgende stuk snelweg brengt. Maar er gebeurt niks, een paar agenten blokkeren de weg, een jongetje met een mand gepofte maïskolven klopt op de ramen. De chauffeur vloekt en ‘reisleidster’ Anne begint te zuchten, zo komen we nooit op tijd voor onze afspraak met Edi Rama, de burgemeester van Tirana. Wat willen die agenten? Geld? Maïs verkopen?
De zes kilometer lange tunnel blijkt over slechts één buis te beschikken, dus het verkeer moet daar om-en-om doorheen, dat gaat een kwartiertje duren. In een poging de agenten te overreden zegt Anne dat burgemeester Rama op ons zit te wachten. De man met de grootste pet grijnst: in dat geval gaat het minstens een dag duren, want Rama is tegenstander van de aanleg van de snelweg tussen de Albanese hoofdstad Tirana en de Kosovaarse hoofdstad Pristina. De agenten zijn dan ook fans van president Sali Berisha, de motor achter het 800 miljoen euro kostende prestigeproject.
Zelfs wegen zijn politiek in Albanië: moet het land de band met het broedervolk in Kosovo letterlijk aanhalen (Berisha), of moet het zich op het westen richten (Rama)? Ondertussen kijken de Europese Unie en de Verenigde Naties bezorgd naar de aanleg van de snelweg: is dit een eerste stap op weg naar de gevreesde samenvoeging van Albanië en Kosovo?
Wegen zijn niet alleen een politieke spiegel, je kunt er ook de economische en culturele ontwikkeling van beide landen aan aflezen. Er zijn grote overeenkomsten, waarbij de ‘spontane verstedelijking’ in het oog springt: een anarchistische aaneenschakeling van tankstations, hotels, winkels, woonblokken, sloperijen, zwembaden, villa’s, parkeerterreinen, bouwmarkten en nog meer tankstations. De snelweg-in-aanleg zelf, die dwars over een hoge bergketen loop, is ervan gevrijwaard, maar de oude weg is er zowel aan Kosovaarse als aan Albanese zijde mee overwoekerd. Vanuit de bus bekijken we het met een mengeling van afgrijzen en jalousie.
Naarmate je langer kijkt vallen de verschillen op: waar de bebouwing in Kosovo tamelijk uniform is – betonnen skeletbouw van twee tot drie verdiepingen hoog – is de sprawl in Albanië veel levendiger en gevarieerder. Je ziet er houten hutjes naast opgesmukte villa’s, modernistische showrooms naast verroeste tankstations. Niet alleen in kleur en bouwstijl is er meer variatie, maar ook in ouderdom en functie.
In Kosovo begon de boom pas in 2000, het wilde kapitalisme in Albanië greep toen al een decennium om zich heen. En een verschil van tien jaar is veel bij landen die net geboren zijn. Zo leidde de val van het oude systeem in beide landen tot een wildgroei van tankstations, maar terwijl in Kosovo de namen van exotische brandstofmerken als Bujar & Filix, Badallaj-1 en D-Jupa-2 je nog tegemoet glimmen, is in Albanië de voorspelbare verdere ontwikkeling van zo’n overkill te zien is: een groot deel van de tankstations is alweer verlaten.
In Kosoco is het me too effect nog heel sterk, bijna alle handel langs de weg is gerelateerd aan de belangrijkste economisch activiteit van het land: bouwen. Aan Albenese zijde hebben specialisatie en concentratie hun intrede gedaan, zo zijn er stukken weg gespecialiseerd in meubels, autobanden en bruidsjurken. Het is niet alleen een kwestie van upgrading, er is ook een stuk weg met hoofdzakelijk slagerijen, waar kalveren aan de kant van de weg in stukken worden gehakt en de vleeshompen bungelend op kopers wachten. Er zijn speciale winkels voor velgen en voor banden en er is zelfs een stuk weg waar de handel in wrakken van vrachtwagens en bussen geconcentreerd is.
Aan beide zijden van de grens spelen de geëmigreerde Albanezen een grote rol: het geld dat zij naar huis sturen is de brandstof voor de massale investeringen. In Kosovo leidt dat tot kuddegedrag: je moet erbij zijn voor het te laat is en dus bouwt iedereen hetzelfde. In Albanië loopt deze wilde tijd ten einde: er wordt nog wel geïnvesteerd, maar meer gericht, meer gedifferentieerd. En er wordt ook gedesinvesteerd, alhoewel dat woord misschien te chic is voor het simpelweg aan hun lot overlaten van mislukte projecten. Het geschakeerde beeld dat daardoor ontstaat maakt de Albanese weg – officieel een ‘substandaard snelweg met erf- en bedrijfsaansluitingen direct aan de rijbaan’ – tot een archeologisch prentenboek van de moderne tijd.
Is de afwisseling van derde wereld en hightech op zich al een vreugde voor het oog, het Albanese landschap op de achtergrond verleent er bovendien een romantische touch aan: akkers, cipressen, een rij heuvels die zich verliest in de verte. De hoge bergen tussen Kosovo en Albanië liggen achter ons, de nabijheid van de zee verzacht de trekken van het landschap. Af en toe waan je je in Italië.
Op zijn beurt lijkt het landschap door te werken in de manier waarop mensen omgaan met hun huizen, winkels en kramen: gevels die in heldere kleuren zijn gestuct , een aangeveegd terrein, een kitscherig kasteel met kantelen, een kraampje met zorgvuldig gestapelde sinaasappels, een strak moderne glasgevel. In de ogenschijnlijke chaos is een liefdevolle hand zichtbaar.
Bezwaren kleven er ook aan deze vrolijke chaos, zo schiet het niet erg op als je af en toe een paard met wagen moet passeren. We komen dan ook ruim te laat voor onze afspraak met burgemeester Edi Rama. Gelukkig maakt hij de volgende dag een kwartiertje van zijn kostbare tijd vrij.
Als we zijn halfronde kamer in het stadhuis betreden doet de potpourri van zuilen, opgeblazen foto’s, parafernalia en kitsch onze monden openvallen. ‘Welkom in het domein van mijn grootheidswaanzin,’ zegt Rama met een grijns. De man achter de gekleurde gevels van Tirana en de internationale prijsvragen voor de invulling van het centrum blijkt zich weinig gelegen te laten leggen aan de modernistische dogma’s van de goede smaak. Daarmee betoont hij zich een waardig burgemeester van deze chaotische, levendige stad.
Gepubliceerd op: weblog Studiereis ‘What’s up, what’s down. Cultural catalysts in Urban Space’, Fonds BKVB
