Snelwegen vergen steeds meer plaats: het aantal rijstroken neemt toe en tegelijk trekt de Wet Geluidshinder steeds ruimere contouren waarbinnen niet gebouwd mag worden. Zeker in de Randstad is dit een fnuikend probleem. Wat is logischer dan de snelwegen onder de grond te stoppen en erbovenop te bouwen? En passant ontstaat dan een fraaie overgang tussen stadsdelen die nu nog wreed gescheiden zijn door asfaltrivieren. Stedenbouwers en architecten maken al jaren de ene mooie schets na de andere. Tot nu toe gooit de veiligheid steeds roet in het eten. Het ultieme horrorscenario van Rijkswaterstaat is een tankwagen met vloeibaar gas die midden in de tunnel op een brandende vrachtwagen botst. Dan ontstaat een BLEVE, een Boiling Liquid Expanding Vapour Explosion. Om dit inferno te voorkomen zijn op doorgaande snelwegen geen overkappingen toegestaan die langer zijn dan tachtig meter. Is dat wel het geval – zoals bij de Coentunnel – dan wordt het transport van gevaarlijke stoffen omgeleid, wat weer extra gevaren met zich meebrengt omdat op de snelweg de kans op een ongeluk nu eenmaal het kleinst is. Achterhaalde normen vindt Frank van der Hoeven, promovendus van het Interfacultaire Onderzoeksprogramma Gebruik Ondergrondse Ruimte aan de TU Delft. ‘Rijkswaterstaat kijkt alleen naar oeververbindingen. Als die ontploffen is de ramp inderdaad niet te overzien, een stroom modder maakt de tunnel onbereikbaar voor reparatie. De indirecte economische schade loopt al snel in de miljarden. Maar overkapping van een snelweg is een ander verhaal, die kun je veel makkelijker repareren.’ Concrete aanleiding voor zijn onderzoek was het plan om de A15 aan de zuidrand van Rotterdam te overkappen. Ter plekke moet de weg verbreed worden tot tweemaal vijf rijstroken, daarnaast komt de Betuwelijn en er is een woonwijk van tienduizend woningen in aanbouw, Vinex-locatie Midden IJsselmonde. Pikant detail: dit is de route met het hoogste aantal gevaarlijke transporten van Nederland: jaarlijks ruim 178 duizend vrachtwagens en 23.500 treinwagons. Ook de gewone drukte is groot: per dag komen er 160 duizend auto’s langs. ‘O ja, er was nog een probleempje: er sneuvelen twee parken en het groen moet gecompenseerd worden.’ De dienstkring van Rijkswaterstaat ging aan de slag en liet twee oplossingen doorrekenen: een hol dijklichaam met een aaneengesloten dak van 430 meter en een DODO-variant: dicht-open-dicht open. Er komt dan steeds een stuk overkapping van tachtig meter en een open stuk van vijftig meter. De DODO-variant is een typisch ambtelijke oplossing: formeel is het dan geen tunnel meer. Beide varianten voldoen echter niet aan de norm voor groepsrisico’s die Rijkswaterstaat intern hanteert. Deze groepsnorm houdt rekening met de krantenkoppen. Eén dode is geen nieuws, dus dat mag maximaal eens per tien jaar gebeuren. Tien doden leidt tot kamervragen, dat mag eens per duizend jaar. Bij honderd doden moet de minister opstappen: eens per honderdduizend jaar. Van der Hoeven: ‘Eigenlijk is het risico nog groter dan Rijkswaterstaat zegt. Er is gerekend aan tien rijstroken, maar ter plekke zijn er dertien rijstroken vanwege het nabijgelegen knooppunt Vaanplein.’ Het alternatief van Van der Hoeven is briljant in zijn eenvoud: de verkeersstromen worden gescheiden, het vrachtverkeer krijgt in beide richtingen een eigen smalle buis. ‘Die buis is voor alle vrachtwagens. Er wordt altijd gepraat over LPG-wagens, maar gewone vrachtwagenbranden komen veel vaker voor. Kijk maar naar de Mont-Blanctunnel.’ Er wordt bovendien ruimte tussen de buizen vrijgehouden, waardoor een ongeluk zo min mogelijk gevolgen heeft voor het andere verkeer. Gevolg is wel dat de weg breder wordt, een overkomelijk bezwaar omdat er op de weg gebouwd kan worden. Van der Hoeven liet Rijkswaterstaat zelf de veiligheidsanalyse maken. ‘Hun centrale Bouwadviesdienst wilde wel, op voorwaarde dat het om een algemene tunnel ging. Ik heb toen “toevallig” de specificaties opgegeven die de A15 ook heeft.’ De tunnel voldeed ruimschoots aan de normen, hij is zelfs nauwelijks onveiliger dan een open weg. Van der Hoevens tweede grote ingreep was verlenging van de tunnel. ‘Bij een tunnelmond krijg je altijd een opeenhoping van uitlaatgassen. De eerste honderd à tweehonderd meter van een tunnel zijn dan ook nauwelijks bruikbaar voor gebouwen of een park. Aan de voorgestelde lengte van 430 meter heb je dus net niks.’ Van der Hoeven liet tunnels van vijfhonderd tot tweeduizend meter doorrekenen, dat leverde geen problemen op. ‘Misschien kan het nog wel langer, maar met twee kilometer kun je de meeste locaties van Nederland wel ondertunnelen.’  

‘Eigenlijk ligt het idee al besloten in het woord zelf: een paperclip, een papieren clip’, zegt Berend Jan Challa. ‘Het is helemaal niet logisch om zo’n ding van metaal te maken. Ik ben toen gaan proberen om er een van papier te maken, en na twee weken knippen en prutsen had ik hem klaar, de Origami-Clip. Deze maand komen de eerste op de markt.’ Eigenlijk klopt de naam niet helemaal. Aan Origami – Japans vouwen – komen geen scharen of messen te pas, bij Kirigami (Japans knippen) wordt niet gevouwen. En het is juist de combinatie van snijden en vouwen die aan Challa’s papierclip ten grondslag ligt. De clip is een stukje papier met aan de linkerkant een uitstekend driehoekje en aan de bovenkant een rechthoekje. In de clip zitten twee sneden: een schuine en een rechte. De papieren die gebundeld moeten worden schuif je van de achterkant door de schuine snede. Er piept dan een driehoekig stukje van je papieren uit de clip, dat vouw je om en vervolgens vouw je het driehoekige uitsteeksel daaroverheen. De truc is dat het uitsteeksel de omgevouwen papieren niet helemaal bedekt, zodat je nog een klein driehoekje kunt terugvouwen. ‘Het is die contravouw die zorgt dat de papieren bij elkaar blijven. Het rechthoekige uitsteeksel met het lipje vouw je er vervolgens nog overheen om de boel op slot te doen, maar strikt genomen is dat niet eens nodig.’ Erg efficiënt  is de Origami-Clip niet, voor een flinke mailing moet je een sociale werkplaats of een bajes inhuren. Ook het milieu-argument – je kunt de papieren met paperclip en al in de papierbak gooien – is wat geforceerd. Het belangrijkste voordeel is dat je een boodschap kwijt kunt op Challa’s clip. ‘Je kunt er je logo opzetten, zodat je de clip na lezing van de stukken kunt bewaren in je map met visitekaartjes. Met verschillende stansmessen geef je de clip bovendien elke gewenste vorm, een autootje bijvoorbeeld of een mobiele telefoon. Voor schoolagenda’s kun je een versie maken waar je je verjaardag op kunt zetten, die kunnen kinderen dan weggeven. Als je vier extra sneden in de clip maakt, kun je er een pasfoto insteken, of een creditcard. Een chiquere uitstraling kan ook, we hebben al een proefmodel van linnen gemaakt.’ De stroom van toepassingen verraadt Challa’s vorige beroep: sales manager. Hij begon vorig jaar pas voor zichzelf als uitvinder/kunstenaar. ‘Uitvinder klinkt zo technisch, alsof er overal werktuigen en reageerbuizen staan.’ In zijn smetteloos witte bungalow is daarvan inderdaad geen sprake. Net als zijn vrouw en de rondkruipende baby is Challa zelf in bijpassend wit en blauw gekleed. Hij veroverde meteen een Special Award for Execellence van stichting Goed Industrieel Ontwerp voor een ander product: de Send & Stand kaart. Ook dit idee is zo simpel dat het lijkt alsof het er altijd is geweest. In de onderrand van de kaart zijn twee lipjes uitgestanst die je, na ontvangst, naar achteren duwt zodat ze de kaart schragen. Geen lijstje meer nodig om de kaart rechtop te laten staan, zelfs geen punaise of plakband. ‘Ik verzin aan de lopende band concepten, het probleem is hoe je die beschermt zodat je er ook nog wat aan kunt verdienen. De eerste beschermingslinies zijn het auteursrecht en het beeldrecht, maar daarvoor heb je wel een product nodig. Zonder fysieke verschijningsvorm heb je geen poot om op te staan.’ Voor de Origami-Clip vroeg hij bovendien octrooi aan. In Den Haag ontdekte hij dat hij met zijn vinding precies een eeuw na de oorspronkelijke paperclip kwam. ‘In 1899 registreerde Johan Vaaler uit Noorwegen de metalen paperclip. Daarvoor moest hij overigens naar Duitsland, want Noorwegen had nog geen octrooiwet.’ Challa heeft de productie van zijn clip in licentie gegeven aan de Haarlemse drukkerij Excelsior, zodat hij zijn handen vrij heeft voor het uitvinden. ‘Ik ben door mijn enkel gegaan en loop nu op krukken. Het lastige is dat je dan geen hand vrij hebt voor een paraplu. Vanmorgen dacht ik: waarom verleng je niet een van de krukken zodat je er een paraplu in kunt steken, met een contragewichtje zodat hij netjes recht blijft. Dat idee mag je zo van me hebben.’  

Giechelend bekijken drie huisvrouwen het damesurinoir in de toonzaal van Sphinx. Toevallig staan ze voor het enige exemplaar waarbij de pictogrammen met de gebruiksaanwijzing ontbreken. Prompt gaat de gangmaakster op de mannenmanier boven de pot hangen, met haar gezicht naar de muur. Fout dus, vrouwen kunnen tijdens het plassen gewoon kijken of er niet iemand aankomt. Damesurinoir Lady P. veroorzaakte vorig voorjaar een klein publiciteitsstormpje. Foto’s van het prototype haalden alle kranten, ontwerpster Marian Loth (31) vertelde veelvuldig haar verhaal over het ontstaan van het idee: zij studeerde Industrieel Ontwerpen in Delft en zocht een afstudeeronderwerp toen een vriendin tijdens het North Sea Jazzfestival wegens drukte uitweek naar de herentoiletten en daar boven een urinoir ging hangen. Een urinoir voor vrouwen, dat wilde ze ontwerpen. Bij Sphinx bemachtigde ze een stageplaats. ‘Ik was blij met alle media-aandacht bij mijn afstuderen, toch leek het er niet op dat Sphinx het urinoir in productie zou nemen’, vertelt Loth, ‘het blijft een conservatieve wereld. Ik zat al weer thuis toen er een nieuwe directeur marketing kwam die er heilig in geloofde. Hij stelde me aan als projectleider.’ Het productierijp maken nam bijna een jaar in beslag omdat de onderkant van de pot bleef scheuren. Keramiek is een moeilijk voorspelbaar materiaal. In een gipsen mal wordt kleipap gegoten, het gips onttrekt water aan de pap zodat een laag aankoekt op de mal. Na anderhalf uur is de  laag dik genoeg, de productiemedewerker laat de rest van de pap weglopen, verwijdert de mal, poetst het oppervlak glad en dan begint het drogen waarbij de pot elf procent krimpt. ‘Met trial and error hebben we de binnenwanden iets steiler gemaakt. Het uiterlijk is gelukkig niet gewijzigd, dat was heilig voor mij.’ Bij het ontwerp had Loth één uitgangspunt: vrouwen willen niet op de bril zitten. Ze toetste vervolgens zes houdingen – van de hurkzit tot de voorovergebogen limbo-houding – op zes criteria: van spatten tot comfort. Ze maakte daarbij gebruik van de empirische gegevens uit het Amerikaanse standaardwerk ‘The Bathroom’ en een eigen enquête onder 47 vrouwen. Van de alternatieven bleek de stabiele hanghouding het beste te scoren, dus ging ze op dat spoor verder. Het urinoir kreeg dezelfde kromming als de ideale hanghouding, zo word je verleid om goed boven de pot te gaan hangen. Met papieren modellen liet ze vrouwen plassen om de breedte van het waterreservoir te bepalen. Ze koos voor de smalste variant, dan hoef je je benen minder ver uiteen te plaatsen. Bovendien hing ze het urinoir tien centimeter hoger dan een normale wc-pot, ook dat vergroot het comfort. Vrouwen moeten minstens 152 centimeter lang zijn om de pot op te kunnen. Het risico van inkijk zorgde voor veel discussie. ‘Bij een personeelsfeest van Sphinx hebben we een model opgehangen, zestig vrouwen hebben er op geplast. De helft klaagde over gebrek aan privacy, ik vind dat heel weinig voor zo’n nieuw concept.’ De verkopers dachten daar anders over, zij eisten maximale afscherming. ‘Een deur dus’, zucht Loth. ‘Ik wilde onder geen beding een afgesloten ruimte, dan kun je net zo goed een gewone wc neerzetten. Met te veel privacy vergroot je bovendien het risico dat vrouwen er in defeceren. Dat is vaktaal voor poepen.’ Als compromis zijn aan de zijkanten matglazen schotten aangebracht en aan de voorkant een vrouwshoge kast, waarvan de roestvrijstalen deur honderdtachtig graden kan openzwaaien om de entrée te versperren. Door een kijkgaatje in de deur kun je de omgeving in de gaten houden. De kast bevat tevens twee rollen toiletpapier, een afvalemmer voor maandverband en een plankje om je handtas op te zetten. Nadeel van de kast is dat de ruimtebesparing van een urinoir deels teniet is gedaan: Lady P. neemt net zo veel ruimte in beslag als een gewone wc: negentig centimeter breed, 135 diep. Resteren de voordelen hygiëne en snelheid. ‘Misschien wennen vrouwen aan deze manier van urineren en kan de deur op den duur worden weggelaten’, zegt Loth hoopvol. Sinds juni is het damesurinoir op de markt, met een prijs van bijna 8.700 gulden mikt Sphinx vooral op duurdere uitgaansgelegenheden. De Amsterdamse lesbo-disco You II had de primeur. Toch is de marketingcampagne voor Lady P. gericht op mannen, dat zijn doorgaans degenen die beslissen over de aanschaf van de toiletten. De promotieplaatjes tonen dan ook een hooggehakte blondine met ondeugende blik.  

In de ‘persoonlijke relatie’ die bedrijven zo graag willen aangaan met hun klanten, blijft altijd een pijnlijk moment zitten: de betaling. Creditcards en pinpasjes hebben de financiële transactie weliswaar versluierd, maar nog steeds wordt de illusie van vriendschap even wreed verstoord. Shell heeft betalen sinds eind maart nog een stap luchtiger gemaakt. Even met je sleutelhanger langs de pomp zwaaien, en de brandstof wordt automatisch van je bankrekening afgeschreven. Tegelijk worden airmiles bijgeboekt. Easypay is eind maart bij honderd Shell-stations is ingevoerd, vooral langs snelwegen en in de Randstad. De noordelijke provincies zijn vooralsnog een witte vlek, in Limburg is welgeteld één Easypay-station. In de sleutelhanger zit een Mifare-chip, een contactloze chip die ontwikkeld is door een Oostenrijks bedrijf dat in 1995 is overgenomen door Philips. Om gegevens uit te wisselen tussen chip en afleesapparatuur is energie nodig. Bij normale chipkaarten is dat geen probleem: de goudkleurige chip wordt ‘vastgepakt’ door een leeskop: energietoevoer en data-uitwisseling gaan in een moeite door. Maar de Mifare-chip moest juist zonder contact werken. Een voor de hand liggende oplossing is de chip voorzien van een batterij, maar dat zou het product te duur maken. In plaats daarvan put de chip zijn energie uit een magnetisch veld dat wordt uitgezonden door de afleesapparatuur. Inductie drijft een koperen spoel met vier windingen aan die is gekoppeld aan de chip. Vervolgens kunnen lezer en chip data uitwisselen door beïnvloeding van het magnetische veld. Identificatie, authentisering en aflezen duren in totaal ongeveer een tiende seconde. Sinds vier jaar wordt de contactloze chip gebruikt in tolsystemen (Maleisië), openbaar vervoer (Zuid-Korea) en luchtvaart (Duitsland), containervervoer (Rotterdam). Het Nederlandse leger gebruikt hem als identificatiekaart. Toepassing in benzinepompen is een nieuwe stap. Vorig jaar liet Shell verschillende systemen met Mifare-chips uitproberen door duizend klanten. Chips zonder pincode vielen af omdat de proefpersonen dat een te onveilig idee vonden bij verlies of diefstal. Een chip achter de achterruit sneuvelde om dezelfde reden. Shell zelf was evenmin gecharmeerd van de variant achter de ruit: het zou betaling van broodjes en olie in de Shell-shop in de weg staan, een functie die in de loop van het jaar beschikbaar moet komen. Bovendien was het technisch ingewikkeld om de afleesapparatuur het juiste bereik te geven: groot genoeg om alle auto’s te vangen, klein genoeg om geen andere auto’s mee te nemen. Bleef over de chip in een sleutelhanger met pincode. Het had overigens ook een horloge, dasspeld of kaart kunnen worden, maar die heeft een automobilist niet altijd bij zich. De pincode mag de klant zelf kiezen bij de aanvraag, bijvoorbeeld de code van zijn pinpas. Volgens de gebruiksaanwijzing werkt de sleutelhanger tot een afstand van tien centimeter. De praktijk is wat weerbarstiger: je moet hem er echt tegenaan houden. En zelfs dan pakt-ie moeilijk. Een paar keer geeft het display de boodschap ‘kaart leesfout, opnieuw insteken’, de terminologie is nog niet afgestemd op de sleutelhanger. Op het moment dat de lezer de chip herkent begint het logo op de pomp rood te flikkeren en moet je de pincode invoeren. Als die klopt gaat het logo continu branden en is de tank vrijgegeven. Het rode logo dooft pas als de slang wordt teruggehangen, de transactie wordt dan beëindigd. Nogmaals de sleutelhanger voor de aflezer houden en je krijgt een ‘leveringsbon’. Een echte factuur zit er niet in: op de bon staat bijvoorbeeld geen BTW vermeld. In het aanvraagformulier windt Shell er geen doekjes om dat ze persoonlijke gegevens van klanten wil gebruiken voor marketing. Daarom is Easypay ook goedkoop gehouden: twintig gulden voor de sleutelhanger zelf en een tientje abonnementskosten per jaar. Waarschijnlijk is dat onder de kostprijs. Een cadeautje – tegenwoordig standaard bij het afstaan van gegevens aan een bedrijf – zat er niet meer in. De chip is geschikt te maken voor andere bedrijven. Een kleine voorspelling van bedrijven die op de sleutelhanger zullen samenklonteren: Shell, Albert Heijn, V&D, MacDonalds, Coca Cola. Gemak zorgt dat klanten vrijwillig in de fuik van een kleine groep bedrijven lopen. Ondertussen ligt de opvolger van de Mifare-chip al gereed: de Mifare Pro. Deze is niet alleen geschikt voor contactloze communicatie, maar ook voor traditionele afleesapparatuur van banken. Dan kan de ABN Amro er ook nog bijkomen.  

Vliegen is beduidend oncomfortabeler dan een doorsnee busreis: verplicht reserveren en anderhalf uur voor vertrek in de rij staan om in te checken. Op Schiphol wordt die tijd sinds begin deze maand teruggebracht met automaten waarmee de reiziger zichzelf kan inchecken. Bijkomend voordeel: er is minder baliepersoneel nodig, in jargon aangeduid met de contradictio in terminis ‘grondstewardessen’. De automaten zijn op zich niet nieuw: de afgelopen jaren plaatsten verschillende luchtvaartmaatschappijen automaten, elk met hun eigen vorm, kleur en uitstraling. Schiphol wilde een einde maken aan de ‘Las Vegas-achtige aanblik’ van haar strakke vertrekhallen, en liet als eerste een automaat ontwikkelen die de incheck van verschillende maatschappijen tegelijk kan afhandelen. Voorlopig staan de automaten nog alleen in vertrekhal 2. Als de proef slaagt komen ze ook in de andere vertrekhallen en op de parkeerplaatsen. De automaat kreeg dezelfde maatvoering als de gewone incheckbalies. ‘Dat geeft een rustiger beeld’, zegt ontwerper Reynier Seepers van bureau Q-bus, ‘en dat maakt het tevens mogelijk om later stukken van de balies te vervangen door automaten. De zijpanelen laten we dan weg, die zijn bij een stand alone alleen bedoeld om de passagier geborgenheid te geven.’ De behuizing lijkt een beetje op een gokkast en bestaat uit twee delen: een rechthoekig deel met de invoersleuven en een lichtgebogen vorm met de monitor. ‘De gebogen vorm refereert aan de baliemedewerker die je gewend bent, in plaats van een gezicht zie je nu een scherm.’ Seepers heeft niet alleen gelet op passagiers van alle soorten en maten, maar ook op servicemonteurs. De inwendige apparatuur staat op wielen en kan met twee handgrepen naar voren worden getrokken. ‘Klein onderhoud zoals papier bijvullen doe je ter plekke. Voor een grote beurt rijd je alles eruit, schuift er een reserve-unit in en doet het onderhoud rustig in de werkhal.’ De computer in de automaat draait op aangepaste software van Microsoft Internet Explorer, die maakt het mogelijk om in enkele seconden te switchen tussen de programma’s van de zestien maatschappijen die nu zijn aangesloten, waaronder KLM, Kenya Airways en Czech Airlines. De passagier kan zich op twee manieren aanmelden: als hij een ATB-ticket heeft – een harde kartonnen kaart met magneetstrip – duwt hij dat ticket in de kaartlezer. De meeste tickets zijn echter nog van voddig papier, in dat geval moet hij zich aanmelden met een creditcard of frequent flyer card. De automaat zoekt vluchtnummer en reservering op. Met een touchscreen manoeuvreert de passagier naar het scherm met de plattegrond van het vliegtuig. De vrije plaatsen zijn lichtblauw gekleurd en hij kiest zelf een plaats. De keuzevrijheid is dus groter dan bij de balie waar alleen gevraagd wordt naar roken/niet-roken en raam/gangpad. Mensen die bang zijn voor een ongeluk kunnen nu zonder gêne een plaats achterin nemen. Ook kun je je raamstoel boven de vleugel veranderen in een plaats met vrij zicht. Bij Amerikaanse vluchten moet de passagier ook zijn voornaam, geboortedatum, paspoortnummer en geslacht invoeren. De automaat kan Amerikaanse en Australische paspoorten zelf lezen en de gegevens overnemen. Nederlanders moeten de gegevens zelf intypen. Alle gegevens worden op het ATB-ticket vermeld, bij papieren tickets wordt voor de passagier een losse instapkaart geprint. De automaten zijn in principe al geschikt voor het ticketloze tijdperk: de passagier hoeft dan alleen nog maar het reserveringsnummer in te tikken dat hij via internet heeft gekregen. Hij betaalt met een creditcard en de automaat spuugt de instapkaart uit. Er is zelfs al een aparte gleuf aangebracht voor de reçu van de overboeking. Alleen passagiers met handbagage kunnen zelf inchecken, de automaat weet nog geen raad met koffers. Schiphol heeft nog geen concrete plannen om de automaten daarvoor geschikt te maken. Toch is dat technisch weldegelijk mogelijk: de Duitse luchtvaartmaatschappij Lufthansa introduceerde afgelopen december in Frankfurt een automaat die de passagier én zijn bagage incheckt. De passagier zet zijn koffer op een weegschaal en de automaat draait, als er geen overgewicht wordt geconstateerd, een Gepäckanhänger uit. De passagier plakt de lange strook met barcode om het handvat en bevestigt met een druk op de knop dat hij klaar is. De automaat controleert met een scanner de barcode en schuift de koffer op de lopende band van het bagagesysteem. Deze automaat is evenmin vrij van beperkingen: hij is slechts berekend op één koffer. Ook bij overgewicht verwijst hij naar een ‘grondstewardess’.  

Bouwbesluiten, welstandscommissies en bestemmingsplannen: de Nederlandse overheid laat geen middel onbeproefd om het land keurig aan kant te krijgen. Maar de ambtenaren hebben hun kont nog niet gekeerd of de nieuwbakken bewoners van VINEX-locaties zetten in hun tuin een rustiek chaletje van het plaatselijke tuincentrum. Hans en Grietje in de polder: een gruwel voor de modernisten. Daarom gaf belegger SFB Vastgoed drie architectenbureaus opdracht een ‘verantwoord’ tuinhuis te ontwerpen. Alleen het Delftse bureau Cepezed kwam op de proppen met een ontwerp dat, conform de eis, voor zo’n zevenduizend gulden te maken was. Architect Michiel Cohen, de ‘C’ van Cepezed, ontwierp de ultieme bouwdoos: zijn tuinhuis kan in  de breedte eindeloos worden uitgebreid met extra traveeën. Het matglazen dak zorgt voor de lichttoetreding. Alle wanden kunnen naar believen in glas en in hout worden uitgevoerd. Het kan dus een gesloten berging worden, maar ook een geheel glazen plantenkas en alles daartussenin. ‘Van kast tot kas’, schrijft Cohen. Producent Forger Houtkonstrukties uit Nieuwegein maakte een prototype. Directeur Johan Hoencamp (43) stuitte daarbij op veel problemen: ‘Het frame had de stabiliteit van een zwabber, de deuren waren opgehangen met pianoscharnieren en de klant moest zelf het dak lijmen, wat zelfs voor specialisten een lastig karwei is. We hebben een paar keer met de architect om tafel gezeten, maar hij kwam niet met concrete oplossingen. Toen hebben we ze verder vriendelijk links laten liggen.’  Hoencamp heeft het ontwerp ingrijpend aangepast. Als rechtgeaard houtbouwer verving hij de constructie van aluminium extrusieprofielen door houten balken. ‘Van hout hebben we meer verstand, bovendien kunnen we daar iets op verdienen.’ De breedte van de panelen bracht hij terug van 75 naar 63 centimeter: de helft van een standaard multiplexplaat plus een centimeter speling aan beide kanten voor de bevestiging. ‘De maatvoering van Cepezed leidde tot veertig procent snijverlies.’ Met behulp van montagelatten zitten de multiplex panelen op de framebalken geschroefd. Met de ruiten kon dat natuurlijk niet. Die worden op beugeltjes gezet en de glasranden worden met aluminiumprofielen van buitenaf tegen de balken geklemd. Als de klant dat wil kan er een houten paneel naast een ruit komen, de buitenwand moet dan natuurlijk wel vlak blijven. Daarom zijn de houten panelen half verzonken zodat ook zij precies onder het profiel passen. De aluminiumprofielen worden ook voor het dak gebruikt: één profiel wordt omgekeerd op de dakspant geschroefd, dan gaat de matglazen plaat erop en het geheel wordt afgedekt met een tweede profiel. De deur kreeg een wat stiefmoederlijke behandeling. Een breedte van 63 centimeter is te weinig volgens de bouwverordeningen, een dubbele breedte zou de constructie verzwakken en was bovendien niet standaard leverbaar door de glasfabrikant. Dus werd het strakke stramien aan een zijkant doorbroken met een deur van 93 centimeter. Een extra travee betekent uiteraard een extra vloerelement van 63 centimeter breed. Om een vlakke vloer te waarborgen, is in de lange zijde een inkeping uitgefreesd. Als twee elementen tegen elkaar liggen ontstaat een sleuf waarin een dun balkje wordt gestoken: de wissellat. Het principe is hetzelfde als bij vloerdelen met een mes en een groef. Als alle vloerelementen naast elkaar zijn gelegd, wordt er een lange koppelplank op de kopse kanten geslagen zodat ze niet meer kunnen schuiven. ‘De Utrechtse Bouwbeurs in februari was voor ons een goede testcase: we hadden regen, sneeuw en hagel’, vertelt Hoencamp. Het tuinhuisje bleek te lekken door de ventilatiespleten. ‘We verlengen nu de dakprofielen zodat het water niet meer langs het glas naar binnen kan kruipen. Op de profielen komen aluminium afdeklatten om de schroeven te verbergen.’ Als bouwpakket kost het tuinhuis 9.900 gulden exclusief BTW. Elke extra travee kost ongeveer 1.600 gulden. Monteren is geen sinecure blijkens de meerkosten als je het door Forger laat doen: 1.500 gulden. Architect Michiel Cohen is woedend als hij hoort van de aanpassingen aan zijn ontwerp en hij zegt een advocaat in te schakelen. Hoencamp haalt zijn schouders op: ‘Hij is al betaald door SFB en wij hebben het tuinhuis zo ingrijpend moeten veranderen dat het zijn ontwerp helemaal niet meer is.’ De elegantie van het ontwerp is dat niet ten goede gekomen, de praktische bruikbaarheid wel. Forger geeft zes jaar garantie op het tuinhuis.  

Water is fun: alleen in Rotterdam zijn al veertig rederijen actief met fuifschuiten, loveboats, cruiseschepen en watertaxi’s. Enige probleem: deze dobberende vloot ontbeerde fatsoenlijke plaatsen om aan boord te gaan. Daarom schreef het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam in 1997 een besloten prijsvraag uit voor dertig opstapplaatsen. Het ontwerp moest: beschutting bieden tegen regen en wind, een informatiepaneel bevatten en zorgen voor een goede herkenbaarheid. Van de vier bureaus was Drost + Van Veen Architekten het enige dat geen bushokje op de wal zette, maar alle functies op het water realiseerde. Daarmee beslechtte dit Rotterdamse bureau het pleit. De opstapplaatsen heeft Simone Drost (38) zoveel opgebouwd uit standaardelementen: de loopbrug komt van het Havenbedrijf, de elektriciteitskastjes op de wal van het energiebedrijf, de pontons uit de scheepsbouw. Ze zijn er in drie maten: kleintjes van zes meter zoals in het Boerengat, een tussenmaat van vijftien meter voor op de Maas en grote van veertig meter voor lokaties waar het flink kan stormen zoals Hoek van Holland. De reiziger staat onder een overhuiving ter grootte van een flinke deur die naar boven is uitgebouwd tot een vijf meter hoog baken. Het informatiepaneel staat daar los van. Soms staat dat dwars op het baken geplaatst, soms staan beide elementen in één lijn zoals bij de Watertorenhaven. Een verbindingsstukje doet paneel en baken in dat geval één geheel lijken, in werkelijkheid is het echter een losse mof die meebeweegt op de deining van het water. Verder staat er op elk ponton nog een bankje: vijf teak-houten latjes op een stalen uitstulping. Drost: ‘We hebben ervoor gekozen om verder alles van staal te maken, dan kom je dus bij scheepsbouwers terecht. Die werken heel anders dan aannemers, alles gaat daar in kilo’s. Zelfs de prijs: een tientje per kilo inclusief schilderwerk. Een klein baken weegt drie ton, daarmee kwamen ook nog eens goedkoper uit dan in de bouw.’ Om de vorm te bepalen reed Drost eindeloos door de havens. ‘Een schip is in feite een silhouet uit één stuk staal met afgeronde hoeken. Het lijkt of de opbouw uit het dek omhoog wordt gedrukt. Dat effect wilden wij ook bereiken, onder andere door grote radii te nemen. De randen van het baken kregen bijvoorbeeld een kromming van 300 millimeter, dat maakt een zeer robuuste indruk.’ Het baken fungeert tevens als verlichtingsarmatuur. Eén en dezelfde lichtbron zorgt voor de verlichting van de wachtplek en voor het aanlichten van logo en zijkanten. Losse spotjes zijn daardoor overbodig. Met een één-op-éénmodel experimenteerde Drost aanvankelijk met vijfduizend Watt, uiteindelijk bleken vier tl-balken van samen 188 Watt te volstaan. Alleen het toplicht voor de scheepvaart is apart aangebracht: een klein messing pukkeltje. Ook de kleur is geïnspireerd op de haven. ‘Net als bij een tanker wilden we alles in één kleur hebben, tot en met de vuilnisbakken aan toe. Dat is makkelijk in onderhoud en zorgt tevens voor een massieve uitstraling: het wordt één volume. Voor het kleurenschema hebben we alleen RAL-kleuren gebruikt, dat is een mondiaal systeem van industriekleuren. De feitelijke keuze hangt af van de plek: het ponton in de historische Leuvehaven is donkerblauw, op de Maas kun je uitpakken met knal oranje.’ ‘Voor dit project hebben we een team met grafische en industriële ontwerpers geformeerd’, vertelt Drost. ‘We hebben ons niet tot het ponton beperkt, maar we hebben ook de naam verzonnen: Waternet. En we bewaken het concept tegen commerciële druk. Wij vinden dat de opstapplaats de naam van de kade moet dragen en niet die van een naastgelegen attractie: dus Parkhaven en niet Euromast, Piet Smitkade in plaats van Feyenoordstadion.’ De kadenaam staat aan de waterzijde uitgefreesd in de stalen opbouw. Aan de walzijde staat een grote golvende W, het lijkt alsof de M van de Metro gespiegeld is in het water. ‘We houden er rekening mee dat het een echt vervoersnet wordt, maar voorlopig is het vooral een attractie. Dat zie je ook aan de borden: de grote vitrine bevat oude foto’s en toeristische informatie, het plattegrondje met de huidige vijf opstapplaatsen staat in een klein hoekje. Als er echt een dienstregeling komt, draaien we de rollen om. Voor eventuele monitors met elektronische route-informatie hebben we al uitsparingen aangebracht.’ </p

‘A rose is a rose is a rose is a rose’, dichtte Gertrude Stein in het vooroorlogse Parijs. Met zulke filosofieën hoef je niet aan te komen bij Pim Preesman, rozenveredelaar uit Naaldwijk. Zijn werk bestaat juist uit het creëren van nieuwe soorten, vorig jaar had hij de wereldprimeur van de groene roos. Vorige week presenteerde Preesman trots de Climax, een roos met gewelfde blaadjes die aan de binnenzijde fluwelig donkerrood zijn en aan de buitenzijde roze. ‘Wit’, corrigeert Preesman geduldig, ‘de blaadjes zijn wit van buiten, alleen schijnt het rood erdoorheen.’ Als de roos zich opent wordt ze geleidelijk steeds donkerder en fluweliger. Zes jaar geleden begon Preesman de zoektocht naar deze nieuwe roos. ‘We waren niet sterk in het rode segment, terwijl dat ongeveer de helft van de markt is. In Amerika zelfs nog meer omdat de smaak daar zeer conservatief is.’ Behalve de kleur stelde Preesman zich nog drie doelen: de roos moest veel bloemblaadjes hebben, lang houdbaar zijn en goed te produceren. Een stevige geur zat niet in het eisenpakket. ‘Op zich kan dat wel, het is een fabeltje dat houdbaarheid en geur niet samengaan, maar dan moet je wel een extra eigenschap meekruisen.’ Preesman gaf er de voorkeur aan om vijftien procent specialties mee te kruisen, ouders met afwijkende bloemvormen, silhouetten en kleurcombinaties. Uit die groep kwam de Climax voort. Preesman bezit zo’n duizend ouderparen. Met een kwastje worden de pollen van de mannetjes op de stempels van de vrouwtjes gesmeerd. Arbeidsintensief werk, waarbij streng gewaakt wordt voor ‘vervuiling’ met andere soorten. ‘Kruisen doe je met beleid, anders moet je later kiezen uit miljoenen combinaties. Veel veredelaars werken ongericht, zij zijn vooral goed in selecteren en vinden met geluk een goede roos. Onze researchafdeling is met vijftien man personeel te kostbaar om van toeval afhankelijk te zijn. Een nieuwe roos ontwikkelen kost, los van de aanloopinvesteringen, een à anderhalf miljoen gulden. En een hoop liefde, want anders kun je dit vak niet uitoefenen.’ De eerste bevruchting levert honderdduizend zaailingen op. Na zes weken wordt gekeken of de roos wel in de winter doorbloeit, anders is ze waardeloos voor de Noord-Europese markt. Deze eerste hindernis betekent het einde van zo’n dertigduizend zaailingen, twee jaar later zijn er nog maar duizend over, nog een jaar later tweehonderd. Dan gaan ze twee jaar de grond in voor verdere selectie. De eisen zijn slechts deels te kwantificeren. Alleen houdbaarheid bestaat al uit ongeveer dertig componenten. De roos moet bijvoorbeeld wekenlang in een koelcel kunnen liggen, zodat ze met Valentijnsdag of Moederdag in grote aantallen geleverd kan worden. In de vaas moet de roos zich ongeveer in een week openen. Sneller betekent dat ze niet lang genoeg meegaat, langzamer vindt de consument ook niet goed want ‘dan gebeurt er niks’. Het is juist het langzaam sterven dat rozen zo aantrekkelijk maakt. Houdbaarheid vereist ook een sterke resistentie tegen bacteriën. ‘Mensen vergeten dat een bloemenvaas net als een vleesplank na gebruik gedesinfecteerd moet worden, vooral chrysanten zijn sterke vervuilers. En dan krijgen wij de schuld dat de roos niet goed is. Daarom testen we nieuwe soorten tegenwoordig met een speciaal bacteriemengsel. De Climax houdt zich dus ook goed in een gemengd boeket.’  Afgelopen december was de Climax voor alle tests geslaagd. Toen begon de vermeerdering door middel van stenten: een stukje steel van de nieuwe soort wordt met een wasknijper op een stukje steel van een oude onderstam geplakt. Dat tweede steeltje komt van een rozensoort met een lange steel, de Natal-Brair. Na een dag of tien zitten ze aan elkaar vast, na vier weken zit er een worteltje aan de onderkant en een scheut aan de bovenkant. Die miniatuur rozenstruiken worden verkocht aan een kwekerij. De Climax wordt een dure roos, vijf à zes gulden moet ze in de winkel kosten. ‘We zorgen voor exclusiviteit door per regio slechts aan één winkel te leveren. We beginnen in Nederland, Amerika, Italië, Frankrijk en Groot-Brittannië. Duitsland niet, daar willen ze volume for money. Met Playboy gaan we dit voorjaar een promotiecampagne opzetten.’ Vandaar de naam Climax? Dat blijk je ruimer te moeten zien. Mariëlle, Preesmans vrouw en bedenkster van de naam: ‘Een geboorte is ook een climax, net zoals een huwelijk en een begrafenis.’  

De appelgroene telefooncel van KPN heeft een concurrent gekregen. Telfort introduceerde vorige week haar nieuwe cel op het station van Leiden. Tromgeroffel, snorrende camera’s en dansende mimespelers konden niet maskeren dat het gaat om een bestaand Brits product in een nieuw jasje. Niet verwonderlijk, want Telfort is voor de helft eigendom van British Telecom (BT) en voor de andere helft van de Nederlandse Spoorwegen. De nieuwe cel zal dan ook alleen op NS-terrein verrijzen: de komende vier maanden worden alle 770 KPN-cellen in en rond stations afgedankt. Er zijn twee varianten van de Telfortcel: een echte gesloten cel en een meer dan manshoge zuil die als stand alone kan worden geplaatst of in groepjes van drie zoals in Leiden. De cel is alleen bedoeld voor stationspleinen, de eerste verschijnt 28 januari op station Haarlem. Beide modellen hebben een oranje-blauw jasje van de hand van grafisch vormgever Rob Verhaart (38) van de Design Company. ‘Het was een typisch Brits product: industrieel en robuust. Ook de kleurstelling – overwegend zwart met wat bordeauxrode accenten – moet vandalen overtuigen van de onverwoestbaarheid. Dat is precies het tegenovergestelde van de Nederlandse strategie: hier zijn telefooncellen fragiel en lichtvoetig, ze manen tot respect.’ Verhaart, die zijn bewondering voor de Nederlandse cellen van concurrent Landmark niet onder stoelen of banken steekt, vindt de ‘hufterproof’-benadering onnodig bot. Aanvankelijk wilde BT van geen wijken weten: je moet klanten wereldwijd tegemoet treden als een bende Arsenal-fans. Uiteindelijk mocht Verhaart de cel toch aanpassen aan de Nederlandse smaak. Zijn ingreep bleef noodgedwongen beperkt tot grafische restyling. Verhaart zat vast aan de Telfort-kleuren: oranje en donkerblauw. ‘Oranje is een goede signaalkleur, maar je moet oppassen dat je je niet overschreeuwt. Bovendien kiezen alle nieuwe telefoonaanbieders voor oranje omdat het hip is. Ik heb dus zoveel mogelijk alles blauw gemaakt, met een paar oranje elementjes. Alleen de telefoonhoorn blijft zwart: BT weigerde een blauwe versie te maken.’ De belangrijkste vernieuwing van de cel is in feite een stap terug: er kan weer met baar geld worden betaald. British Telecom Pay Phones merkte in Engeland dat de omzet terugliep op plaatsen waar telefooncellen alleen kaarten accepteerden, alleen in gevangenissen waren die apparaten een succes omdat telefoonkaarten daar juist als betaalmiddel fungeren. Volgens het Britse bedrijf geeft tachtig procent van de bellers de voorkeur aan contante betaling en dus besloot het alleen nog gecombineerde cellen te plaatsen. Telfort is al bekend van het concept ‘Pak & Bel’ voor mobiele telefoons. Directeur Koos Vermeulen: ‘Die eenvoud willen we ook met onze telefooncellen. Ze moeten dus gewoon op kwartjes werken.’ Het tarief voor een tik is een kwartje, daarbovenop moet een begintik worden betaald. Het telefoondisplay vraagt dus aan het begin altijd om twee kwartjes, het lokale tarief op het informatiepaneel – dertien cent per minuut – ten spijt. Na afloop van het gesprek komen de munten rinkelend terecht in een opzichtige kluis onder het telefoontoestel. Erg bang voor inbraak – de oorspronkelijke reden voor omschakeling op kaarten – is Vermeulen niet: ‘Alle cellen staan op goed verlichte en bewaakte plaatsen. Bovendien worden ze elektronisch 24 uur per dag bewaakt. Als er iets vreemds gebeurt ziet onze telefooncentrale dat en waarschuwt de politie.’ De Telfortcel werkt ook op telefoonkaarten. Helaas niet op de kaarten van concurrent KPN, want verrekening van de telefoontikken kost volgens Vermeulen te veel en is ‘dus niet in het belang van de klant.’ Een extra kaart in je portemonnee dus, totdat de cellen in het najaar geschikt worden gemaakt voor Chipper en Chipknip. Volgens Telfort duurt dat zo lang vanwege software problemen en het ‘testen van de functionaliteit’, een ongeloofwaardig argument want de Telfortkaart is zelf al een verkapte chipknip. Het lijkt waarschijnlijker dat het bestaande contract tussen KPN en Chipper snelle invoering in de weg staat. De tucht van de Europese vrije markt leidt niet alleen tot tariefdaling – een Telfort-tik is twee cent goedkoper dan een KPN-tik – maar ook tot erosie van de Nederlandse vormgevingstraditie. Dat leidt niet alleen tot middelmatige telefooncellen, maar ook tot lelijke munten en bankbiljetten. Verhaart: ‘Het ontwerp voor de Euro zet voor ons de klok decennia terug, terwijl het voor landen als Italië en Griekenland pure vooruitgang betekent.’  

In Nederland gebruiken we water van Spa-kwaliteit om de tuin te besproeien en de auto te wassen. Ecowijken proberen een einde maken aan deze verspilling door de aanleg van een apart systeem met ‘huishoudwater’, beter bekend als ‘grijs water’. Hoewel de kwaliteit van dit water nog steeds aanzienlijk beter is dan dat in de meeste derde-wereldlanden, moet in Nederland elke kans worden uitgesloten dat iemand ervan drinkt. Grijs water wordt daarom tot nu alleen gebruikt om de wc door te spoelen. De eerste bewoners van de Utrechtse wijk Leidsche Rijn kunnen ook de was gaan doen met grijs water, en hun gazon ermee sproeien. Deze maand worden de eerste 59 woningen opgeleverd met ‘waterstopcontacten’ die elke vergissing uitsluiten: er komt alleen water uit als de speciale ‘stekker’ erin is gestoken met daaraan een waterslang. Ontwerper Cor Beijersbergen van Well Design: ‘We hebben gekeken naar het elektriciteitsnet. Daar staat continu 230 volt op en daar kun je ook niet bij zonder speciale hulpmiddelen.’ Well Design werd anderhalf jaar geleden benaderd met de vraag of er een inherent veilige kraan bestond. Nee dus, en het ontwerpbureau zag een reusachtige markt braak liggen want overal in Nederland staan stadsuitbreidingen op de tekentafels: Leidsche Rijn 30.000 woningen, IJburg 20.000, de Waalsprong 40.000. Beijersbergen zocht contact met Flamco, een ‘messingverwerkend bedrijf’ dat vooral cv-installaties maakt. Samen ontwikkelden ze de Safe Tap, een tappunt in de vorm van stekker en stopcontact. De stekker is bezaaid met kleine nopjes voor de grip en wordt met een kwart slag op het stopcontact gezet. Een zich verwijdende groef op het contact geeft de draairichting aan. De bajonetsluiting loopt soepel en zwaar tegelijk, wat een industriële uitstraling geeft. Ook het uiterlijk helpt een handje: het stopcontact zit in een huis van ASA-kunststof vermengd met metaaldeeltjes. Beijersbergen: ‘Als de kraan er degelijk uitziet krijgen mensen ook vertrouwen in het water dat eruit komt.’ Als de stekker helemaal dichtzit hoor en voel je een duidelijk klik. Kees van Spronsen van Flamco: ‘Dat was makkelijk verzonnen door de ontwerper, maar die klik heeft veel hoofdbrekens gekost. Uiteindelijk hebben we met een vingerfrees een oplopend randje gemaakt waar de stekker tegenaan loopt. Maar na tienduizend keer is de klik wel weg.’ Op de stekker zit een blauwe hendel, dat is de kraan zelf. Naar rechts is open, links dicht. Het is geen probleem om de stekker van het stopcontact te halen terwijl de kraan openstaat: een palletje in de stekker neemt de blauwe hendel automatisch mee zodat overstromingen uitgesloten zijn. Bijkomend voordeel: stekker en kraan staan meteen in de goede stand om de stekker weer aan te sluiten. Een beetje kraan heeft tegenwoordig geen leertje meer, maar twee supergladde keramische plaatjes die over elkaar schuiven. Zo ook de Safe Tap. Pas als de uitsparingen in de plaatjes tegenover elkaar zitten kan er water doorheen. Levensduur: minstens 300 duizend keer open en dicht, tienmaal zo veel als de kraan zelf. Net als bij een stopcontact voor krachtstroom is de opening afgedekt met een plaatje. ‘De spinnenklep’ noemt Beijersbergen hem, omdat deze verhindert dat er buiten spinnen in de kraanmond kruipen. Als je het klepje openklapt verschijnt op de binnenzijde een rood verbodsbord met een kraantje en een glas water, het officiële symbool voor niet-drinkbaar water. De stekker is er in twee versies: een voor de wasmachine en een voor de tuinslang. De wasmachine-versie eindigt met een ‘knelwartel’, een schroefdraad met een lichte knik die zorgt dat de wasmachineslang netjes recht naar beneden hangt. De tuinslangstekker gebruikt een snelkoppelsysteem dat vergelijkbaar is met dat van de plastic Gardena-slangen, alleen steviger. Voor de montage zijn een steeksleutel en een inbussleutel bijgeleverd. Beijersbergen kijkt al naar verdere toepassingen voor het waterstopcontact: ‘Vroeger zat alles vast in een huis: bedstee, inbouwkasten, banken. Nu zijn die dingen verplaatsbaar, alleen de keuken en de cv zijn nog statisch. Met een waterstopcontact kun je ook die mobiel maken zodat je je huis kunt aanpassen aan je eigen smaak. Ook voor de handel is het goed, want dan kopen mensen vaker nieuwe spullen.’  

Je mot de toetsen een beetje hard en goed in het idden raken, anders kome niet ale letters op het scherm. Maar na een tijdje oefenn werkt het flexibele Smart-toetsenbord van de Duitse firma KoTa steeds beter en verschijnen de woorden welgespeld voor je ogen. Eigenlijk is toetsenbord een slecht woord voor de rubberen flap die je kunt oprollen tot het formaat van een pijpje bier: toetsenflap dekt de lading beter. De Smart is absoluut stof- en waterdicht, dus makkelijk in garages, laboratoria, slachterijen, ziekenhuizen. Voorbij is de tijd van smoezelige beschermhoezen die altijd scheuren: de Smart was je met een heet sopje. Ook handig in de kinderkamer. Een Rotterdamse importeur brengt de Smart sinds twee maanden op de Nederlandse markt, in Duitsland is de toetsenflap al bijna twee jaar te koop. Het is een uitvinding van Matthias-Reinhard Koehn (34), een Berlijnse marketeer die in 1995 een eigen bedrijf opzette om zijn idee van een flexibel toetsenbord te verwezenlijken. ‘Een techneut was er nooit opgekomen, die denkt alleen maar in bestaande oplossingen en zegt vervolgens dat jouw idee onmogelijk is.’ Het ontwerp van de Smart is zeer eenvoudig. Het hart van een gewoon toetsenbord bestaat uit een printplaat met een elektronisch circuit. Onder elke toets zit een contactje, indrukken zorgt dat er een signaal naar de computer gaat. Koehn liet het zilveren circuit niet op een groene epoxyplaat spuiten, maar op een folie van polyurethaan met een dikte van een tiende millimeter. De contactjes worden op een soortgelijk folie gespoten, de beide folies worden op elkaar gelegd met daartussen een derde folie, waarin alle contactjes zijn uitgestanst. Tussen contact en circuit zit nu een heel dun laagje lucht, dat makkelijk wijkt voor de druk van de vinger. De drie lagen samen worden op hun beurt gevat in een dikke laag polyurethaan met ronde verdikkingen ter grootte van een cent op de plaatsen waar een contact zit: de toetsen. De samenstelling van de buitenlaag bepaalt de kwaliteit van de toetsenflap. Zo worden bij de grijze Smart Indu – voor industriële toepassingen – additieven aan het polyurethaan toegevoegd die zorgen dat de moleculen dicht op elkaar zitten, dat maakt een grotere mechanische belasting mogelijk. Het temperatuurbereik loopt van -40 tot +85 graden celsius. De mintgroene Smart Medi is extra goed bestendig tegen agressieve, desinfecterende schoonmaakmiddelen. De gele thuisversie – Fun genaamd – is slechts bestand tegen thee tot zestig graden. Polyurethaan is een lastig materiaal doordat de molecuulstructuur tijdens het stollen verandert. Koehn: ‘Het lijkt meer op een levensmiddel dan op een kunststof. Net als kaas rijpt het nog wekenlang uit. Daarom wordt de Smart in uitgerolde vorm geleverd, traditioneel verpakt in een karton met krimpfolie. De opgerolde vorm zou in het geheugen van de kunststof gaan zitten.’ Een paar dagen oprollen om de flap te versturen is echter geen probleem. Patent heeft Koehn niet aangevraagd: ‘Dan moet je vertellen welke additieven erin zitten. Laat anderen maar proberen om het zelf uit te vinden. Wij hebben nu drie mensen in het bedrijf die het kunnen maken, een soort meesterkoks. De mogelijkheden zijn nog lang niet uitgeput. We willen nu een desinfecterend additief meegieten dat langzaam naar de oppervlak komt: dan krijg je een zelfreinigend toetsenbord voor de operatiekamer.’ Grootste tegenvaller voor Koehn was de bedrukking van de toetsen met letters en cijfers. Geen enkele inkt bleek goed te houden op polyurethaan, chemici zeiden zelfs dat bedrukken principieel onmogelijk was. Koehn zette door en riep een dertigtal bedrijven over de hele wereld te hulp in een virtueel samenwerkingsverband. In drie maanden hadden ze het gevonden: een additief dat wordt meegemengd in het polyurethaan en dat van kleur verandert onder invloed van hoogfrequente lichtgolven. Als de flap helemaal klaar is worden de letters met een laser onuitwisbaar ‘ingeëtst’. Een mal is niet nodig bij deze techniek; een Chinees of Hebreeuws toetsenbord vergt slechts een andere printopdracht. Een fraai handigheidje van de Smart is dat je het toetsenbord kunt uitschakelen. Vier seconden de beide control-toetsen tegelijk indrukken en het toetsenbord is dood. Je kunt er nu ordners, handleidingen en koffiekopjes opzetten zonder dat er reeksen onbegrijpelijk lettercombinaties op het scherm verschijnen. De Smart zou een ideaal toetsenbord voor chaotische journalisten zijn, als het niet zo vermoeiend was om er lang achter elkaar op te tikken.  

Een snijbrander spuit een vonkenregen door de werkplaats van Gigant, het Noord-Brabantse bedrijf dat gespecialiseerd is in mobiele podia voor popfestivals, roadshows en de Tour de France. En sinds deze maand in mobiele squashbanen. Met minder dan een dag te gaan tot de jaarvergadering van de World Squash Federation in Stuttgart, blijken er foute cilinders te zijn gemonteerd waardoor de vloer niet omhoog komt. Geen spoor van paniek bij eigenaar Frits van Sambeeck (47): ‘Het is al zo vaak op het laatste moment goed gegaan, daar leer je op vertrouwen. De adrenaline maakt het karwei af.’ De kosten van de mobiele baan waren aanvankelijk begroot op honderdduizend gulden, maar dat is uiteindelijk niet gelukt. ‘Alleen het polycarbonaat voor de wanden was al dubbel zo duur als begroot. De verkoopprijs komt nu op 75 duizend dollar.’ Dat bleek in Stuttgart geen bezwaar: vier landen namen een optie. Van Sambeeck denkt al weer verder. ‘Met een dak erop heb je een mobiel basketbalveld of een tijdelijke tentoonstellingsruimte.’ Voor promotiedoeleinden beschikte de Squash Bond Nederland al over een mobiele baan, maar voor de opbouw van dat glazen gevaarte waren zes mannen twee dagen in de weer. Het moest sneller en goedkoper, met die boodschap kwam de bond bij Van Sambeeck. ‘Ik ben uitgegaan van twee tot drie mensen. ’s Morgens vertrekken met een vrachtwagen, opbouwen, wedstrijden spelen, afbreken en ’s avonds weer terug. Dat betekent dat je ongeveer twee uur de tijd hebt om op te bouwen.’ De maximale afmetingen zijn ingegeven door de wegenwet: maximaal 3,05 meter hoog en 2,55 meter breed. De lengte van een squashbaan – 9,75 meter – leverde voor een oplegger geen problemen op. Van Sambeeck begon met een stalen frame van bijna 1.300 kilo dat met vier uitklapbare telescoopcilinders bijna een meter omhoog kan worden gedrukt. Vervolgens wordt de vrachtwagen eronderuit gereden, waarna de poten iets zakken tot de vloer waterpas staat. De twee rechtopstaande zijvleugels klappen uit om het speelveld de gewenste breedte van 6,4 meter te geven. Ze hebben elk zes eigen pootjes die worden gesteld met schroefspindels, zoals bij een bankschroef. Stap drie zijn de doorzichtige zijwanden die in het midden van het chassis al klaar staan op geleiderailsen. Ze hoeven alleen maar naar de zijkant te worden geschoven en vastgezet. De wanden van een squashbaan lopen naar de achterkant op tot 4,57 meter. Daarom zit de bovenste helft met scharnieren omgeklapt, de panelen worden met de hand rechtop gezet en met een stalen rail vastgezet op de zijspanten. De eveneens doorzichtige achter- en voorwand bestaan elk uit twee delen, die met een zelfontworpen steekkarretje en een los zwenkwiel op hun plaats worden gereden en vastgeschroefd. De vloer bestaat uit een stapel van 24 genummerde multiplex vloerplaten van 2,42 bij 1,06 meter op een houten frame. Belijning en sponsorlogo staan er al op. In de randen is een groef uitgespaard, daarin worden aluminium plaatjes geslagen die als ‘mes’ fungeren, net als bij een schrootjeswand. Normaal is de toplaag van een squashvloer van hout. Om te besparen op onderhoud zijn de vloerplaten bedekt met een speciale coating die meer vocht opneemt dan een gewone kunststof sportvloer. Bij squash wordt extreem veel gezweet, vandaar. Het meeste zorgen maakte Van Sambeeck zich in de ontwerpfase over de zijwanden. Glas viel af vanwege de kosten en het gevaar van breuk tijdens het transport. Maar misschien nog wel belangrijker is dat bij een glazen wand alle gaten en uitsparingen van te voren precies bekend moeten zijn. En dat past slecht bij de improviserende manier van construeren van Van Sambeeck. Uiteindelijk zijn de wanden gemaakt van polycarbonaat van 15 millimeter dik, een doorzichtige kunststof. Voor de verbindingen zijn stalen bussen gebruikt die precies zo dik zijn als de wand: ‘Hoe hard je de bouten nu ook aandraait, er kan nooit spanning op het plastic komen.’ De wanden moeten nog beplakt worden met een one way screen folie: de toeschouwers moeten van alle kanten naar binnen kunnen kijken, maar de spelers moeten een dichte muur zien omdat ze anders geen controle hebben over de diepte. Daarvoor wordt een folie met 20 tot 25 kleine gaatjes per vierkante centimeter gebruikt, met een witte en een zwarte zijde. De witte kant is ondoorzichtig omdat wit dominant is en de gaatjes als het ware ‘vollopen’. Het zwart aan de andere kant valt weg.