Je artikelen eindeloos door de krant laten hergebruiken in ruil voor maximaal twee procent extra honorarium? Daar trap je natuurlijk niet in en dus tekende je niet. Als iemand je naam of de trefwoorden van je artikel intikt op de site van de krant, verschijnt de tekst: 'De uitgever heeft geen publicatierecht' en bij sommige kranten zelfs dat niet. Mooi, de krant zit nu met een gat in haar site, eigen schuld. Maar… jij zit ook met een gat in jouw oeuvre, want een deel van je werk is onzichtbaar geworden. Akkoord, op de bibliotheek of via de afdeling documentatie is het nog beschikbaar, maar in de praktijk zullen je stukken niet vaak meer worden geraadpleegd. En daar was het je toch mede om te doen? Dus zit er niet veel anders op dan zelf een site te beginnen om je werk beschikbaar te houden. Een simpele site hoeft je niet eens wat te kosten: voor NVJ-leden is er www.defreelancejournalist.nl, maar je kunt bijvoorbeeld ook Google Page Creator gebruiken. De vraag blijft: onder welke voorwaarden kunnen bezoekers je werk lezen en gebruiken? Als het je niet in de eerste plaats om geld gaat, heb je aan Creative Commons een goede licentie. Sinds medio 2004 is er een Nederlandse versie van beschikbaar, waarmee je kunt aangeven wat niet mag (zie hieronder). Op de site van de FLA is dit model bij de lancering uitgebreid bediscussieerd, onder andere door Karin Spaink en Herbert Blankesteijn. De teneur was positief: gebruikers weten waar ze aan toe zijn, je artikelen versterken het publieke domein en ook al verdien je er niets aan, je vergroot wel je naamsbekendheid. Blankesteijn merkte bovendien op: 'De verkoop van losse artikelen is geen commercieel levensvatbare onderneming en het zitten op de rechten daarvan levert de samenleving veel meer schade op dan baten.' Dat laatste is echter sterk aan het veranderen. Drie jaar geleden voorspelde iedereen dat mensen binnenkort niet meer bereid zouden zijn te betalen voor muziek die ze gratis konden downloaden. Maar zie, afgelopen februari verkocht Apple het miljardste nummer via iTunes, dat betekent een totale omzet van 990 miljoen dollar. Winstprognose: stijgend. Nu de tweede internetgolf aan kracht wint, blijken ook kranten tot de winnaars te behoren: mensen zijn weldegelijk bereid te zijn om te betalen voor losse artikelen. Voor Biblion, de koepel van de bibliotheken, reden om met de FLA te kijken of het werk van freelance journalisten commercieel te exploiteren valt. En LIRA, de auteursrechtenorganisatie voor literaire werken, onderzoekt de mogelijkheden om op te gaan treden als makelaar van gedichten. Verder begint LiteRom uit te groeien van een eenvoudige CD met boekrecensies tot een digitaal exploitatiemodel van diezelfde recensies. Geef je rechten dus vooral niet weg, bescherm ze en exploiteer ze voorlopig zelf, als is het gratis en voor niets via Creative Commons. Creative Commons'Some rights reserved', luidt het parool. Website www.creativecommons.nl loodst je in vier korte vragen naar de licentie die je wenst. Bij de licentie hoort een digitale code die je op je site kunt zetten waardoor het cc-logo verschijnt. Als een bezoeker daarop klikt ziet hij jouw restricties. Er zijn zes hoofdlicenties, plus een aantal afgeleide licenties. De extremen zijn:[symbool]De meest restrictieve licentie is: naamsvermelding verplicht, commercieel gebruik is verboden en er mag niets aan de tekst veranderd worden.[symbool]Als je kiest voor Public Domain geef je je werk helemaal vrij.De code wordt ook gelezen door zoekmachines als Google, zodat het mogelijk is om te googelen op werk dat vrij gebruikt en gedeeld mag worden op voorwaarde van naamsvermelding (klik bij google.nl op 'Geavanceerd zoeken' en maak vervolgens een keuze bij 'Gebruiksrechten').

Tekenen of niet tekenen? Het antwoord op deze vraag zegt veel over je karakter. Tijs van den Boomen schets zes typetjes, elke gelijkenis met bestaande personen is opzettelijk. De stand-aloneDat zijn werk gejat wordt is zijn ergste nachtmerrie. Eigenlijk zou hij zijn stukken het liefst helemaal niet openbaar maken, want een krant wordt gearchiveerd en kan dus tot in lengte van dagen worden gekopieerd. Helemaal erg vindt hij de pdf-versies van kranten: abonnees kunnen zijn stuk zo maar downloaden en onder vrienden en kennissen verspreiden, of op een site zetten. Zijn grootste vrees is hoe het na zijn dood verder moet: het auteursrecht blijft nog zeventig jaar van kracht, maar de erfgenamen ziet hij niet zijn nauwgezetheid opbrengen in de strijd tegen de digitale diefstal. Het watjeNatuurlijk zou hij liefst niet tekenen, maar ja, hij is bang dat er dan wat zwaait. Dus tekent hij elk papier dat onder zijn neus wordt gelegd en zegt hij ja op elk voorstel voor digitalisering, herdruk, bloemlezing, overname, bewerking, doorplaatsing. Gratis en voor niets. En ook al weet hij dat hij van zijn persoonlijkheidsrecht wettelijk niet eens afstand kan doen, toch protesteert hij nooit als zijn stuk wordt herschreven, ingekort, verhaspeld, verknipt en opnieuw opgediend. Met zijn naam of zonder, u zegt het maar.De fundiHij tekent niks als hij niet elke cent opstrijkt die daarmee verdiend wordt. Rekent de site van de krant een euro voor het opvragen van een artikel? Dan is die hele euro voor hem en anders kan de uitgever naar zijn medewerking fluiten. En niet alleen uitgevers, ook Nieuwswaarde hoeft van hem niet te verwachten dat hij een exclusief mandaat verleent om zijn collectieve rechten uit te laten oefenen in ruil voor 85 procent van de opbrengst. Die laatste 15 procent wil hij ook vangen, anders werkt hij niet mevrmee. Dan nog liever helemaal niks beuren.De slaapkopHij zou het wel goed willen regelen, maar ja, contracten, daar kan hij nu eenmaal niet tegen. Af en toe maakt hij goede voornemens en begint bij artikel 1 te lezen, maar voor hij bij tweede lid is, slaat het grote geeuwen toe. Hetzelfde heeft hij trouwens met gebruiksaanwijzingen en bijsluiters. Het zal allemaal wel kloppen, daar hebben deskundigen toch naar gekeken? En moet hij als simpel journalist daar iets verstandigs tegenover zetten? En dus tekent hij. Blind.De geldwolfEen bod van twee procent extra voor herplaatsing van zijn stukken legt hij onmiddellijk naast zich neer: met wat onderhandelen is er makkelijk tien, twintig procent van te maken. Maar interessanter is het opsporen van illegaal hergebruik. Aha, mevrouw Van Zanten uit Klazienaveen heeft een van zijn stukken op haar site gezet? Meteen een brief op poten en een schadevergoeding van 300 procent er overheen. Wat hem het meeste stoort is artikel 5f uit het modelcontract voor literair werk, dat aangepaste uitgaven voor visueel gehandicapten regelt. Nul procent krijgt hij ervoor, die blinden krijgen alles op een koopje.De realoNatuurlijk weigert hij zijn rechten te grabbel te gooien en daarmee de uitgeverskassen te spekken, maar hij is freelancer genoeg om onnodige confrontaties uit de weg te gaan. Hij weet dat zijn redacteur of chef bij de krant met hem verder wil en evenmin belang heeft bij juridisch wapengekletter en principerijderij. Dus zegt hij gul: 'Stuur maar op dat contract.' En daar laat hij het bij. En de mevrouw uit Klazienaveen? Die krijgt van hem een keurig mailtje dat het niet netjes is om ongevraagd andermans stukken op een site te zetten. Een kwestie van opvoeden.