Naar een klimaatneutrale en circulaire samenleving, het is makkelijk op te schrijven, maar het zal een complete ombouw van de economie vergen om daar te komen. Zo zal er niet genoeg ruimte, duurzame energie en zoet water zijn om alle huidige economische activiteiten in Nederland voort te kunnen zetten. Het afgelopen halfjaar heeft het College van Rijksbouwmeester en Rijksadviseurs (CRa) gewerkt aan een analyse van de ruimtelijke condities voor de economie van ‘later’, en dan heb je het over de 22e eeuw. Onafzienbaar ver? Het Nederland van nu is een gevolg van de ruimtelijke en economische beslissingen van een eeuw of langer geleden, zo werken ook de keuzes van vandaag op hun beurt minstens een eeuw door. Spoiler alert: de analyse De economie van de toekomst begint bij de delta is niet meer dan een eerste aanzet, waarin we met potlood de condities voor die economie schetsen. Een stip aan de horizon zetten we niet, we verruimen vooral het blikveld: waar liggen de toekomstige opgaven, hoe hangen keuzes samen en hoe kan een ruimtelijke benadering helpen om die keuzes weloverwogen te maken? We pikken er hier twee elementen uit, plus een dringende oproep. Ten eerste vinden we dat Nederland in gebieden moet investeren in plaats van in bedrijven. Op die manier blijven publieke investeringen in publieke handen, ook als bedrijven besluiten te vertrekken. We zijn dan ook geporteerd van de recente ‘operatie Beethoven’: de 2,5 miljard euro die het demissionaire kabinet uittrekt om ASML te behouden is namelijk bestemd voor investeringen in infrastructuur, woningbouw en andere ‘blijvertjes’, en dus op de instandhouding van een economisch ecosysteem. Deze logica moet ook bij andere investeringen, zoals de verduurzaming van Tata, uitgangspunt worden. Een pijnlijke waarheid, ten tweede, is dat er de komende decennia niet genoeg ruimte, duurzame energie en zoet water zal zijn om alle huidige economische activiteiten tijdig te verduurzamen. Die schaarste noopt tot moeilijk keuzes: moet je de schaarse groene energie bijvoorbeeld inzetten om de productie van kunstmest te verduurzamen, in de wetenschap dat de meeste CO2 vrijkomt bij het gebruik ervan? De geneeskunde heeft voor minstens zulke moeilijke situaties – de beslissing wie eerst moet worden behandeld, en wie niet – triageprocessen ontwikkeld. Ook voor de verduurzaming van de economie zal een vorm van triage nodig zijn, en daarbij moeten ruimtelijke factoren een essentiële rol spelen. En dan onze noodkreet: nu is ook echt nú! We hebben slechts de contouren van de condities geschetst en het zal nog veel onderzoek, overleg en afstemming vergen om die te vertalen in concrete ruimtelijk-economische maatregelen. De slechtst denkbare reactie is om in afwachting daarvan gewoon door te gaan op de oude voet – business as usual kan niet meer. De maatregel die nu eerst en vooral moet worden getroffen is heel eenvoudig: tijd kopen door zuinig te zijn. Zuinig met energie, zuinig met zoet water, zuinig met ruimte, zuinig met grondstoffen, zuinig met de uitstoot van broeikasgassen, zuinig met mensen. Alles wat nu wordt bespaard, hoeft straks niet meer tegen hoge kosten te worden opgewekt, aangeschaft, afgevangen, getransformeerd, gecompenseerd. De vraag moet niet langer zijn ‘Kan het?’, de vraag is nu: ‘Is het echt nodig?’ Rijksadviseurs voor de Fysieke Leefomgeving: Jannemarie de Jonge en Wouter Veldhuis Tean: Mike Emmerik, Marieke Francke, Thomas Galesloot, Corné Strootman en Shera van den Wittenboer Tekst: Tijs van den Boomen Download hier de analyse.
