Utrecht, dat zijn de twee schoorstenen van elektriciteitscentrale Lage Weide. Want voor de rest zie je vanaf de snelweg bijna niets van de stad. Wat rommelige bedrijfsdozen, een onsmakelijk wegrestaurant, een kop koffie op een reclamezuil. Maar die schoorstenen! Ze kondigen de stad tien, vijftien kilometer van te voren aan. Door de kromming van de weg draaien ze langzaam om elkaar heen, als brontosaurussen die met gestrekte halzen baltsen. Een schouwspel dat nooit verveelt. De zuidelijke schoorsteen is al jaren niet meer in gebruik, hij ziet er wat onderkomen uit. Begin jaren negentig wilde elektriciteitsproducent UNA hem al slopen, maar de gemeente Utrecht weigerde een sloopvergunning af te geven. Ze wilde haar gezichtsbepalende monument niet kwijt, de Dom sloop je toch ook niet? Er zou een stichting komen om de schoorsteen te onderhouden, maar dat plan liep stuk op de kosten: 160.000 gulden per jaar. Eind vorig jaar ging de stad door de knieën: UNA mocht de schoorsteen afbreken. Maar toen begon het bedrijf zelf te twijfelen over de vernietiging van het historische stadsbeeld. Half juli stond er ineens een lange dunne hijskraan tegen de mottige schoorsteen, als een langpootmug die zich vastklemt op een olifantspoot. Gelukkig, ze gaan hem toch restaureren, dacht ik in een flits. Nee dus. Er bleek te weinig plaats om de schoorsteen op te blazen, dus wordt hij in plakjes gezaagd die een voor een naar beneden worden getakeld. Achttien weken gaat de chirurgische ingreep duren, steeds wordt de schoorsteen een kopje kleiner gemaakt, tot er niets meer van over is en de andere schoorsteen eenzaam aan de weg staat. Geen verschuivend lijnenspel meer: één schoorsteen is geen schoorsteen. Begin dit jaar ging UNA over in Amerikaanse handen. Barbaarse kapitalisten slopen Nederlands cultureel erfgoed? De voorlichtster van het bedrijf ontkent ten stelligste dat de overname iets te maken heeft met de plotselinge sloop. Ik wil best geloven dat de nieuwe eigenaren niet direct opdracht hebben gegeven tot afbraak, maar de moord op de schoorsteen past natuurlijk naadloos in de privatisering van de elektriciteitsvoorziening. Alleen economische argumenten spelen nog een rol en de Amerikanen hebben diep genoeg in de buidel getast om de komende decennia op de kleintjes te moeten passen. Ze betaalden namelijk 4,5 miljard gulden voor UNA, veel meer dan verwacht. De provincie en de gemeente Utrecht zijn samen voor een derde eigenaar van UNA en vangen dus anderhalf miljard. Daarmee hebben ze geld genoeg in kas voor een campagne om 'het winkelhart van Nederland' te promoten. Hoe gaat zoiets in zijn werk? Er wordt een commissie ingesteld om de stad 'op de kaart te zetten'. Een werkbezoekje zal de heren en een enkele dame naar Groningen brengen, dat haar toegangswegen heeft laten markeren met kunstwerken. In één moeite door liet de noordelijke provinciestad de prachtige Hunzecentrale, met maar liefst vijf schoorstenen, afbreken. De stad verruilde haar markantste gebouw, een herinnering aan haar industriële verleden, voor moderne verzinsels als een elektriciteitsmast met gasvlammetjes en een ansichtkaart van zes bij drie meter. Automobilisten weten nu meteen welke stad ze binnenrijden. Vergissing is uitgesloten: ze naderen niet Maastricht of Rotterdam, nee, dit is Groningen. Dat is het, denkt de Utrechtse commissie, een kunstwerk langs de A2 om de stad van een eigen identiteit te voorzien. Dus wordt er een ontwerpwedstrijd uitgeschreven die resulteert in een eindeloze stroom totempalen, voelvormen en andere hoogst persoonlijke statements van gediplomeerde kunstenaars en andere potloodventers. En het kan zo veel simpeler. Anderhalf miljard gulden op de bank levert zelfs bij de huidige rentestand meer dan genoeg op om het onderhoud van de schoorsteen tot in de eeuwen der eeuwen te betalen. Stop de cirkelzagen!