Op de donkere parkeerplaats van verkeerscentrale midden-Nederland staan gele shovels, onder een afdak glinstert een berg strooizout in het natriumlicht. De deur van het zenuwcentrum van de snelwegen staat open, de eenzame operator is verdiept in een sportwedstrijd. De enige waarschuwing luidt: ‘Bij het betreden van dit kantoor asfaltschoenen uittrekken!’ Verder is iedereen hier ogenschijnlijk welkom. Ik moet denken aan een film uit de jaren zeventig waarin bankovervallers het centrum van London hopeloos verstoppen door alle verkeerslichten op rood te zetten, alleen hun vluchtroute houden ze vrij. Klokslag acht uur ’s avonds gaat de telefoon. ‘RIJKSWATERSTAAT’, bast de operator met de geasfalteerde stem waarop deze ambtenaren geselecteerd lijken te worden. ‘Een verkeersmaatregel voor de A2, oostelijke rijbaan, hectometer 55,0 tot 53,7, rechterrijstrook afsluiten? Ik ga voor je kijken.’ Hij checkt de verkeersintensiteit op zijn scherm: ‘2.600 Auto’s per uur, dat moet op twee banen kunnen. Oké, komt eraan.’ Met een paar toetsaanslagen brengt hij de gewenste wegafzetting aan. Op een van zijn vele computerschermen verschijnen kleurige stipjes in het stroomschema van wegen, viaducten, afslagen en knooppunten. De afzetting dient voor het onderhoud van de trajectcontrole tussen Maarssen en Breukelen op het programma. Dit snelheidscontrolesysteem fotografeert alle passerende auto’s op drie punten, felle lampen zorgen dat de nummerplaten in het donker goed zichtbaar zijn. Lichtsensoren regelen het diafragma en de sluitertijd van de camera’s. Antennes pikken de signalen van de atoomklok van Frankfurt op en synchroniseren de tijdklokken bij voortduring. Een computer berekent vervolgens de snelheid over het hele traject en pikt er de snelheidsovertreders uit. De hoogste snelheid tot nu toe gemeten: 226 kilometer per uur. De apparatuur is tot 250 geijkt. Het systeem hangt sinds anderhalf jaar boven de weg, vanavond vindt de eerste inspectie plaats. De camera’s en sensoren moeten worden schoongemaakt, tevens moet een kapotte lamp worden vervangen. Op de vluchtstrook staan negen mannen te wachten tot ze aan de slag kunnen. De onderhoudsploeg, de ploeg voor het afzetten van de weg en de verkeersbegeleider zijn standaard. Extra zijn de projectleider trajectcontrole en de mensen van het automatiseringsbedrijf. Ze popelen om te kijken hoe de apparatuur erbij hangt. Op de portaalborden ten noorden van Utrecht verschijnen rode kruisen. Marco start zijn vrachtwagen en rijdt de weg op. Langzaam schokkend komt de grote verlichte pijl op zijn aanhangwagen omhoog. De pijl rust op een TMA: een stootkussen van drie meter vol veringen en aluminium honingraten. Dat moet de automobilisten opvangen die de commando’s boven de weg negeren. ‘Of ik bang ben?’ vraagt hij terwijl de motor blijft lopen, ‘Nee, niet echt, het went. Laatst reed een vrachtwagen van veertig ton bij een collega binnen, zijn cabine bleef onbeschadigd. Dat is leuk om te horen. Maar ik kijk wel de hele tijd in mijn achteruitkijkspiegel. Kwestie van gewoonte, want veel zin heeft het niet. Op de linkerbaan kun je sowieso geen kant op. Als je eruitspringt heb je kans dat de achteropligger tussen de vangrail en jouw auto doorschiet.’ Overdag rijdt hij zand voor stratenmakers, vanmorgen om zeven uur was hij al aan de slag. Volgens de ARBO-wetten mag dat niet, hij is dan ook in dienst bij een particulire aannemer en niet bij de overheid. Rijkswaterstaat besteedt steeds meer werk uit, alleen de controle en verkeersbegeleiding gebeurt door eigen ambtenaren. Om tien uur precies wordt de verkeersbegeleider afgelost door een collega. De wegwerkers hebben dan nog een halve nacht te gaan. Sinds vorig jaar hebben wegbeheerders een ‘filebudget’ voor werk in uitvoering. In 1997 mocht dienstkring Utrecht maximaal 42.500 ‘voertuigverliesuren’ veroorzaken, dat betekent dat 42,5 duizend auto’s een uur mogen stilstaan. De komende vijf jaar moet dat oponthoud elk jaar met 12,5 procent dalen, zodat in 2001 het niveau van de jaren zeventig weer is bereikt. ‘Om de norm te halen, kunnen we in de Randstad eigenlijk alleen ’s avonds en ’s nachts werken’, zegt assistent-rayonopzichter Henny Vermeent. Hij maakt de planningen voor de afzettingen, overlegt met de aannemers, bedenkt omleidingen en geeft wekelijks de werkzaamheden door aan de verkeerspolitie en de busmaatschappijen. ‘Door het file-arm werken hebben we minder last van agressie. Het is echt een uitzondering als je iets naar je kop gegooid krijgt. En och, de ziektes die automobilisten je toewensen, daar wen je aan.’ Maar als hij op verjaardagsfeestjes vertelt wat hij doet is het gekanker niet van de lucht. ‘Ik heb weleens iemand een dagje in de auto meegenomen om te laten zien waarom je maar zeventig mag rijden als ze ergens werken.’ Door de computergestuurde portalen boven de weg is het werk veel veiliger geworden. ‘Vroeger moesten afzettingen aan beide zijden van de weg worden aangekondigd met borden met een betonnen voet van dertig kilo. Twee man moesten zo’n ding tussen het verkeer door naar de andere kant sjouwen.’ Dirk van de onderhoudsploeg bestuurt de hoogwerker om bij de portalen te komen. Hij zet de poten van zijn bestelbus uit en schokkerig gaat het bakje naar boven, onder ons raast het verkeer voorbij. De rijwind van vrachtwagens doet het bakje schudden. ‘Heeft iemand het wc-papier gezien?’ roept Dirk naar beneden. Even lijkt de hele operatie met elektronisch afzettingen, vrachtwagens met stootblokken en negen man personeel te stokken. De rol wc-papier om de lenzen van de camera’s schoon te maken wordt al snel gevonden. Met een vluchtige veeg maakt de man van het automatiseringsbedrijf de lens schoon. ‘Hij heeft er duidelijk voor gestudeerd’, zegt Dirk met een neutrale grijns. Via de mobiele telefoon vraagt de verkeersbegeleider een nieuwe ‘maatregel’ aan. De hele karavaan rijdt langzaam verder naar de volgende portalen, achter hen doven de rode kruisen. Als we weer ergens staan te wachten, zegt Dirk: ‘Het is vies en gevaarlijk werk. Klaar. Maar daar wen je aan.’ Het liefst werkt hij alleen. ‘Bus op de vluchtstrook zetten met een pijl achterop. Gewoon werken zonder afzettingen. In je eentje ben je zo vrij als een vogeltje.’ Werkdagen van 24 tot dertig uur vindt hij geen probleem, integendeel, het verdient goed. Na de rechterrijstrook zijn de middelste en de linker aan de beurt. Maar om tien uur is er nog te veel verkeer om twee banen tegelijk af te sluiten. Dus wordt er gewacht en koffie gedronken op het terrein van Rijkswaterstaat naast het Chinese motel van Van der Valk. In de gepantserde computerruimte gaan de fel-oranje hesjes uit die het nachtelijke gezelschap zo’n uniform uiterlijk gaven. De programmeurs praten over herkenningssystemen, aan de andere kant van de tafel wisselen de wegwerkers stoere verhalen uit. ‘Ken je dat verhaal van die Portugese vrachtwagenchauffeur die met de broek op zijn knieën en de vloer bezaaid met seksboekjes drie lichtmasten ramde?’ ‘Nee, maar wat dacht je van de straalbezopen vertegenwoordiger die in een haakse bocht van het talud afreed in de overtuiging dat er een afslag was?’ ‘Ja, ja, maar wij hadden laatst een Pool in de vangrail, zijn juist aangeschafte Mercedes sprong op de snelweg op het stuurslot.’ ‘Dat doet me denken aan dat Achterhoekse boertje die bij een wegafzetting op de linkerbaan stopte om te vragen waar het dichtstbijzijnde tankstation was.’ De mannen van de weg wisselen verhalen uit alsof ze aan het toepen zijn. Door het vele herhalen zijn ze wat sleets geworden. Na een uur geeft de verkeerscentrale de weg vrij voor afzetting van de linkse en de middelste rijstrook. Boven de weg floepen de rode kruisen aan. Marco en een collega sturen hun vrachtwagens met pijlen naar het midden van de weg en stellen zich in slagorde op. Op de rechterbaan hapert het verkeer even. Bij een snelheid van zeventig kilometer per uur is er op één rijbaan plaats voor 1.750 wagens per uur. Maar als iemand plotseling remt ontstaan er toch files. Vanavond wordt Vermeents budget echter niet aangesproken. De kapotte lamp bovende linkerrijstrook wordt opengeschroefd en er komt een reusachtige plens water naar beneden. De lampen zijn ondersteboven gemonteerd waardoor de nippels naar boven wijzen. Bij deze lamp zijn ze niet goed dichtgekit. Binnenin blijkt een draadje doorgebrand. ‘Heeft er iemand tape bij zich?’ roept de computermonteur. Na even zoeken blijkt een opzichter nog een stukje zelfvulcaniserend rubber in zijn auto te hebben liggen. Een half uur later brandt de lamp weer. Tegen half twee zit de klus er op. Als ik naar huis rijd branden over het hele traject de rode kruisen nog. Het verkeer rijdt braaf zeventig over de rechterstrook.

Snelwegen lijken een samenballing van pure efficiëntie. Alles is doorgerekend: de mobiliteitsbehoefte, de kromming van het wegdek, de vergezichten met bosschages, de verkooppunten van benzine en hamburgers, de maaischema’s van de berm, de melding van de files, de controle van de snelheid. En de parkeerplaatsen niet te vergeten, waar vakantiegangers na twee uur rijden een kwartier rusten en waar vrachtwagenchauffeurs de nacht doorbrengen als de tachograaf aangeeft dat ze niet verder mogen. Maar in de borst van de snelweg huizen twee zielen. De bosjes achter de parkeerplaatsen zijn plekken voor snelle, anonieme seks. Stoppen, door het gat in het hek, lopen, kijken, en, als de vonk overspringt, samen dieper de bosjes in. Na afloop gaan beide partijen hun weg weer, in de regel zonder een woord gewisseld te hebben. Internetsite ‘De erotische snelweg’ vermeldt 71 ‘seksontmoetingsplaatsen’. De meeste plaatsen worden alleen bezocht door mannen, sommige zijn gemend. De Gaykrant maakt ieder jaar een overzicht van de Nederlandse banen, plaatsen waar homo’s elkaar ontmoeten. Grofweg de helft ligt aan snelwegen. Beide lijsten overlappen deels, bij de A2 staan vijf parkeerplaatsen vermeld. Homoseksuele contacten op parkeerplaatsen hebben een lange geschiedenis. In het achttiende-eeuwse Amsterdam moesten kooplieden hun wagens achterlaten aan de stadspoorten en daar ontstonden ontmoetingsplaatsen voor homo’s. In de vorige eeuw verplaatste de scene zich naar de krullen, de openbare toiletten in de binnenstad. Socioloog Mattias Duyves beschrijft in zijn artikel In de ban van de bak hoe een vaste pantoffelparade van mannen langs de pisbakken schuifelde. Toen de krullen werden afgebroken om parkeerplaatsen aan te leggen, verdween het cruisen naar de darkrooms en naar de randen van de stad, ‘where the streets have no name’. En zo keerde de anonieme seks terug naar de parkeerplaatsen. Krantenknipsels over seks langs de snelweg zijn er volop, maar er is nauwelijks onderzoek naar gedaan. Leather Nights in the Woods is de enige serieuze studie. Daarin beschrijft Maurice van Lieshout de maandagavond-scene van leernichten op de, inmiddels opgeheven, parkeerplaats Mollebos langs de A12. Het coniferenbos was opgedeeld in verschillende zones: een hoofdstraat, twee kennismakingszones, een plek voor seks en een plek voor orgies. Hoe dieper het bos in, hoe dieper het zwijgen en hoe heviger de seks. Emiel Bootsma, journalist van de Gaykrant, schat dat zestig procent van de bezoekers van parkeerplaatsen niet openlijk homoseksueel is: ‘Zij voelen zich sneller bedreigd en op de snelweg kun je nu eenmaal snel weg.’ De baanbezoekers zouden weinig van aids weten en regelmatig onveilig vrijen. Vrijwilligers van het Baanplus-project van de Eindhovense GGD proberen daarom op de baan gesprekken aan te knopen over aidspreventie. Een avond en nacht langs de Eindhovense Randweg nuanceert het snelwegcliché ‘dat het bijna allemaal vertegenwoordigers zijn met een kinderzitje achter in de auto’. Het stel, de een in smetteloos witte blouse, de ander in houthakkershemd, al negen jaar bij elkaar. ‘De eerste keer seks met een ander doen we altijd samen. Eerst ouwehoeren, we gaan alleen aan de gang met iemand die we in principe ook op de koffie zouden willen hebben. Alleen maar zwijgend rukken, daar vinden we niets aan. Het grootste voordeel van de snelweg? Je kunt elkaar hier tenminste verstaan, in een café is dat wel anders.’ De preventiewerker: ‘Laatst had ik een man die al 25 jaar op deze parkeerplaats kwam, zijn vrouw wist van niets. Dat is natuurlijk bijna onmogelijk, blijkbaar hebben ze een stilzwijgend compromis. Prachtig toch?’ De lefgozer, de knoopjes van zijn broek uitnodigend open: ‘Je ziet hier iedereen, ook van die hoge Philipsmannen. Je moet natuurlijk wel weten welke avond je neemt. Laatst raakte ik in driedelig verzeild op een avond voor leernichten. Ik ging af als een gieter. Neuken gebeurt trouwens zelden, het is vooral trekken en pijpen. Meestal komt het helemaal niet tot seks. Je rechterhand blijft toch je beste vriend.’ De pompbediende: ‘Het is prettig als er ’s avonds mensen zijn. Zij houden een oogje op mij, ik op hen. Dat is veilig voor beide partijen.’ De Belg: ‘Het eerste jaar dat ik wist dat ik homo was, kwam ik hier om de schade in te halen. Tegenwoordig wil ik eerst praten, om te kijken of ze ook geestelijk iets te bieden hebben. Ik heb vanavond trouwens al seks gehad in een sauna.’ De socioloog: ‘Nieuwe dingen raken pas echt ingeburgerd als ze ook een erotische aanwending krijgen. Dat geldt voor snelwegen net zo goed als voor internet.’ De doofstomme zwijgt. Iedereen kent hem, elke avond maakt hij schuw zijn rondjes over de parkeerplaatsen rond Eindhoven. Niemand weet waar hij vandaan komt, of wat hij wil behalve seks.

Vanaf de 115 meter hoge Rembrandt Tower lijken de snelwegen om Amsterdam op slierten tagliatelle. Wegen en spoorlijnen draaien om elkaars as bij het knooppunt Amstel. Van daaruit zet de snelweg met een luie bocht koers naar het zuiden. Op heldere dagen zijn de schoorstenen van de elektriciteitscentrale van Utrecht zichtbaar aan de einder. Autosnelweg 2 is dan pas een klein stukje onderweg; via ’s-Hertogenbosch, Eindhoven, Weert en Maastricht eindigt de A2 bij de Belgische grens. Daar neemt de E25 het over, tot hij bij Genua op de Middellandse Zee stuit. Vandaag onttrekt een lage lucht Utrecht aan het oog. Maar de kantoorpaleizen langs de snelwegen zijn niet over het hoofd te zien. De boom is nog lang niet ten einde. Gele hijskranen langs de zuidas van de A10, de ringweg om Amsterdam, markeren de nieuwbouw van ABN AMRO. De top van Philips betrok begin dit jaar negen verdiepingen in de Rembrandt Tower, een Empire State Building zonder ornamenten dat in 1995 werd opgeleverd. Daarmee was het lot van de Amsterdamse plannen voor de IJ-oevers bezegeld: binnenstedelijke ontwikkeling was uit, besliste de markt, de toekomst is aan de snelweg. Snelwegen vormen niet langer de randen van de steden, het is eerder omgekeerd: de binnenstad is de moeilijk bereikbare rand van de snelweg. Ook in het landschap heeft de snelweg diepe voren getrokken. Dat bracht een nieuwe vorm van lintbebouwing met zich mee: rijen blokkendozen met spiegelgevels. Mooi of lelijk, de snelweg had meer aandacht verdiend bij het boekenweekthema 'Panorama Nederland'. Nederland is te klein voor een road song, klaagde zanger Rick de Leeuw van Tröckener Kecks ooit: 'Bij het tweede couplet ben je de grens al over.' Met een kunstgreep lukte het toch: in het duet A2 reist hij na een optreden van Maastricht naar thuishaven Amsterdam, terwijl de Limburgse zanger Gé Reinders legt de weg in omgekeerde richting aflegt: 'Allemaal op weg naar ons eigen bed, langs de aorta van Nederland.' Vanaf de Utrechtsebrug spoeden auto’s Amsterdam uit. Op de vluchtstrook bij het Esso-station staan geen lifters meer sinds studenten een OV-jaarkaart hebben. Of een eigen auto. Na de rij optimistische kantoortorens van de Bijlmerstrip markeert het blauw-oranje gestreepte grenshospitium het einde van de stad. Deze gevangenis voor asielzoekers is als een waarschuwing, een memento mori voor de vrijheidsillusie van de automobilist, precies zoals de torens van de Bijlmerbajes treinreizigers naar Utrecht herinneren aan de grenzen van de bewegingsvrijheid. Vanaf hier is het nog 371 kilometer naar Luxemburg, vermeldt een bord. Maar deze wegwijzer is niets meer dan propaganda voor het verenigde Europa: na dit ene bord laat de ANWB de internationale automobilist aan zijn lot over. Bij viaduct Vinkeveen staat een grote betonnen bunker langs de vangrail. De bovenkant reikt precies tot de snelweg. Vroeger stortten vrachtwagens er van bovenaf zout in, zodat de strooiwagens 's winters alleen maar onder de silo hoefden te gaan staan. Het systeem is echter al dertig jaar buiten gebruik. 'Het werkte voor geen meter', zegt een buikige onderhoudsman die de naastgelegen carpoolstrook schoonmaakt. 'Het zout werd vochtig.' Een ondernemer heeft deze bunker nu in gebruik als opslagruimte. Een soortgelijke bunker bij Utrecht is een tijd gekraakt door een zwerver. In die tijd had de snelweg een echte bewoner, met als postadres: A2, hectometer 55,0. Bij de verbreding van de A2 zullen de bunkers de komende jaren verdwijnen. Hoogspanningsleidingen kruisen de weg en vergezellen de automobilist een stuk. Het ijle lijnenspel van deze vogelverschrikkers verleent de snelweg een dramatisch effect. De groene polders met hun licht krommende slootjes worden er nog vlakker en ruimer van. In dit eeuwenoude polderlandschap lijkt het splinternieuwe Shell-station Haarrijn een ruimteschip. Een majestueuze afslag voert naar het geelwitte afdak met 28 pompen, gescheiden parkeerplaatsen voor personenauto's en vrachtwagens, speelse bruggetjes en een klimrek. Een ‘verzorgingsplaats’ heet dit in het jargon van Rijkswaterstaat. Sinds december werkt Francis als toiletjuffrouw in de Shell-shop. Ze is in dienst bij de Sociale Werkplaats. 'Vroeger maakten de kassiers de wc elk uur schoon, maar dat werkte niet goed genoeg. Toen hebben ze Claudia, Sylvia en mij erbij gehaald. Eerst moesten we bij de wc eten, maar dat was een raar gezicht voor de klanten. Sindsdien mogen wij ook in de kantine.' Een taxibusje brengt Francis en René, haar mannelijke collega die buiten papier prikt, elke morgen om zes uur hierheen. Ze is blij met haar baan. 'Sommige mensen ga je herkennen. Elke ochtend komt dezelfde man hier poepen, hij betaalt keurig een kwartje. En dat hoeft niet eens, je mag ook gewoon gratis naar het toilet. Bovendien gaat het geld toch naar de chef.' Links gaat de wijk Maarssen-Broek schuil achter een verroest geluidsscherm. Slechts een van de stalen panelen zit strak in de verf. Dat is geen kwestie van onderhoud; onlangs is een vrachtwagen er doorheen gereden. Na een paar kilometer gaat het scherm over in een aarden wal en vervolgens in een betonnen harmonicascherm met lichtgroene ramen. Juist op het punt waar een scherm voor de automobilist het meest nodig is, ter hoogte van de goedkope bedrijfsdozen bij Utrecht, houdt het op. De twee schoorstenen van de Utrechtse elektriciteitscentrale maken veel goed. Door de kromming van de weg draaien ze langzaam om elkaar heen, als baltsende brontosaurussen. De rechter schoorsteen is niet meer in gebruik, hij ziet er wat onderkomen uit. Productiebedrijf UNA heeft al een sloopvergunning op zak; minister Ritzen weigerde de dubbele pijp op de monumentenlijst te zetten. Maar de gemeente Utrecht blijft druk uitoefenen om dit snelwegsymbool te behouden. De Dom sloop je toch ook niet? Ingeklemd tussen de A2 en het Amsterdam-Rijnkanaal, ter hoogte van het ronde viaduct over de weg, ligt het Mobilion. In deze voormalige maquetteloods toont Rijkswaterstaat het Utrecht van 2015. Aan de overkant van de A2, gezien vanuit het centrum, is Leidsche Rijn verrezen, een nieuwe stad van dertigduizend woningen. De A2 is tien rijstroken breed, in elke richting drie doorgaande en twee lokale. De dertig meter lange maquette staat vol met toeritdoseringen, transferia, doelgroepstroken, portalen voor rekeningrijden en ‘dynamische routekeuze-informatiepanelen’ (drips), elektronische borden die de automobilist melden waar de files staan. De asfalteerders van de jaren zeventig worden vervoersmanagers. Terug op de weg meldt een drip dat op verkeersplein Oudenrijn beide richtingen filevrij zijn. Hier kruist de A2 de oudste snelweg van Nederland, de A12 van Den Haag naar Duitsland. Bij de opening van het eerste deel van deze weg, in 1937, schonk Rijkswaterstaat chocomel. Een jaar later was het eerste stukje van de huidige A2 gereed: Rijksweg 26 tussen Utrecht en Vreeswijk. Nederland was laat met de aanleg van snelwegen. Al in 1923 opende een Italiaanse particuliere maatschappij de snelweg van Como naar Varese; tot ontzetting van de Nederlandse genodigden vloeide daarbij de wijn volop en zwalkten de chauffeurs over de weg. Oudenrijn was oorspronkelijk een rotonde, die in 1968 werd vervangen door een klaverblad. Vorig jaar maakt dat op zijn beurt plaats voor een ‘klaverturbine met uitgehaalde bogen'. Ruim een half miljoen kubieke meter zand, honderdduizend ton asfaltbeton en zeventien kilometer vangrail waren ervoor nodig. Kosten: 83 miljoen gulden. Dit is het laatste Oudenrijn; niet omdat hier geen files meer zullen komen, integendeel, maar omdat er geen ruimte meer is om het nogmaals te verbouwen. 'Een aspirientje tegen de filepijn', noemde G. Perey, hoofd van de Hoofdafdeling Infrastructuur bij Rijkswaterstaat de klaverturbine bij de oplevering, een tijdelijk medicijn dat de kwaal niet wegneemt. En inderdaad, de files staan nu simpelweg een stukje verder. Het kwartet afslagen Nieuwegein, Nieuwegein-Zuid, Vianen en Everdingen heeft door de meldingen van de verkeerscentrale een haast magische klank. Op deze zeven kilometer snelweg stond vorig jaar negen procent van alle Nederlandse files. Het volgende aspirientje is de verdubbeling van de Lekbrug bij Vianen. Naast de ijzeren boogbrug wordt nu een ‘uitbouwbrug’ gelegd, een vrijhangende holle koker van beton. De zilvergrijze pijlers priemen al omhoog, gele kranen zwaaien naast oranje barakken, groene vangnetten beschermen de arbeiders. Eind 2000 moet de brug klaar zijn. Bij knooppunt Everdingen eindigt de Randstad en begint de bible belt. 'Jezus komt spoedig', meldt een bord in het weiland. Voor niet-gelovigen staat verderop de geruststellende tekst: 'Your destiny is to be famous.' Rechts komt het kerkje van Zijderveld in zicht. Vorig jaar plaatste KPN naast de karakteristieke toren met vier mini-kantelen een 39 meter hoge zendmast voor haar mobiele telefoonnetwerk. Het arcadische dorpsgezicht is daarmee definitief verdwenen; Zijderveld is onderdeel geworden van de snelweg. De hang naar mobiele bereikbaarheid heeft van Nederland de afgelopen jaren een speldenkussen van dit soort basisstations gemaakt. KPN heeft er acht- tot negenhonderd neergepoot, Libertel nog eens elfhonderd. Begin dit jaar heeft het kabinet twee nieuwe concessies verleend. Telfort gaat werken met een nieuw systeem dat viermaal zo veel masten vereist als het huidige GSM-net. De komende jaren komen er dus nog duizenden masten bij. De geïsoleerde zendmasten verstoren het landschap meer dan de hoogspanningsleidingen, die bedachtzame sporen trekken. Ze maken het beeld rommelig, net als de vloedgolf van milieu-snuffelpalen, weerstations, videocamera’s, gasleidingenpaaltjes, mistmeters, luidsprekers en fotokasten langs de vangrail. De A2 boort zich door de Diefdijk. Boven de weg hangen schuiven die bij een dreigende watersnoodramp het gat afsluiten. Eens per twee jaar worden ze midden in de nacht getest. Meteen daarna, in de oksel van de afslag, staat een rijtje huizen op slechts een paar meter van de snelweg. Zestig jaar woont de heer Van Zanten er al. 'In 1938 zijn ze gebouwd omdat aan de andere kant van de dijk een school stond die te weinig kinderen had. Nou, binnen een paar jaar woonden er 77 mensen in deze tien huisjes.' Nu wonen er nog twintig. 's Morgens om zes uur staat Van Zanten even op om naar de file te kijken. Vooral de reusachtige vrachtwagens vindt hij mooi. 'We zitten hier vrij, de herrie hoor je niet meer en ook aan de benzinelucht wen je.' Binnenkort worden de huizen afgebroken voor de zoveelste verbreding van de weg. 'Dan zullen we wel naar Kuilenburg moeten. Culemborg is dat, ja. De stad is niks voor mij, ik ben een veldjongen. Altijd mijn eigen groente verbouwd ook.' Vijftien kilometer verder, bij Waardenburg, zijn nieuwe woningen tegen de A2 aangebouwd. Hier hebben de bewoners geen uitzicht, want de 'bungawals' staan met hun rug naar de weg. De achtermuren vormen een parelmoeren betonnen geluidsscherm. Aan de andere kant van de weg glanst de halfronde showroom van een BMW-dealer. Het zijn vooral de Duitse automerken die deze hightech uitstalkasten met mannenspeeltjes langs de snelwegen bouwen. Ze doen me denken aan de speelgoedgarage waarin ik vroeger mijn dinky-toys keurig parkeerde als een bevriende garagehouder bij mijn ouders op bezoek kwam. Meer dan kantoorpanden vormen de showrooms een natuurlijke aanvulling op het palet van de snelweg. Maar waar is eigenlijk het andere einde van de levenscyclus van de auto gebleven, het autokerkhof? Blijkbaar wordt de sterfelijkheid van de auto steeds meer aan het zicht onttrokken. Aan de overkant van de Waal wordt gewerkt aan de verbreding van de aanloop naar de nieuwe Martinus Nijhoffbrug. 'Gereed medio 1999', staat op een Rijkswaterstaatbord. De laatste negen is doorgestreept, er is een rode acht naast gezet. Dit soort correcties zie je nu nooit als een project láter wordt opgeleverd. Het hoofdkantoor van Campina-Melkunie staat meteen na de brug. Tussen gespreide vleugels toont het vier verdiepingen tellende spiegelkantoor zijn kippenborst aan de passant. Waarom hier? Omdat beide fusiepartners indertijd niet bij de ander in wilden trekken en bij wijze van compromis maar in het midden zijn gaan zitten, in Zaltbommel. Ernaast verrees onlangs een kloon van dezelfde projectontwikkelaar en zo ontstaat langzaam een bedrijvenpark. Het reclamebureau kon zijn geluk vast niet op toen het de naam 'Waluwe' verzon, een samentrekking van Waal en Betuwe. Reclameborden completeren de rommel bij Zaltbommel. Ook bij De Lucht, Nederlands beroemdste wegrestaurant, heeft de modernisering toegeslagen. In een blauwe uitbouw is de 'Eetalage' gevestigd. Op het marktplein staan kraampjes waarin piepjonge bediendes gerechten afbakken. Daarna gaat de gast met zijn zelf samengestelde menu - 'Al is het een kopje koffie met een gepofte aardappel, u gaat uw gang maar' - naar de Oudhollandse opkamer, het Franse terras of de Italiaanse loggia. Eten is fun, de formule is afgestemd op de smaak van zevenjarige kinderen. Dus staat aan het einde van de oprit naar de snelweg een blikvanger, een reuzenschepnet waarin je vanuit de auto lege blikjes kunt gooien. Zelfs afval is fun. Aan de overkant van de Maas kondigen twee hooggerugde gebouwen de komst van 's-Hertogenbosch aan. Net als de Utrechtse schoorstenen en de pijlers van de Waalbrug draaien ze om elkaar heen. Het is een simpel trucje, maar met een snelheid van 120 blijft het fascineren. Daarna volgt een rijtje blokkendozen op geschoren grasvelden, een kilometerslang remspoor van 'zichtlocaties'. 'Nagelnieuwe bedrijfsruimtes' zijn er te koop. De hoogspanningsmasten die de weg kruisen zijn ontdaan van hun draden en staan erbij als dennenbomen in de rui. Links van de weg klimmen speelgoedmannetjes in een steiger om de komst van bedrijvenpark De Brand aan te kondigen: 'Wat gaat er toch veel moois van start in 's-Hertogenbosch'. Het is dat de gemeente het zelf zegt. Aan de voet van het Brabantse provinciehuis ligt kantorenpark De Pettelaar. Er ligt ook een golfbaan met dezelfde naam. 'Pay and play' belooft het reclamebord. Een clublidmaatschap is hier niet nodig; voor ƒ 17,50 mag je je slag slaan op de voormalige puinstort. De driving range is tot tien uur 's avonds verlicht. Spontane golfers komen er volgens eigenaar Mauk de Jongh zelden; hooguit wat zakenlieden uit het naastgelegen hotel Mövenpick. Hij heeft grootse plannen, maar voorlopig is het clubhuis van de naburige voetbalclub luxer dan de houten barak voor de golfers. Na de aarden wal die overstromingen van de A2 zoals in 1995 moet voorkomen, ontvouwt zich plots het zicht op de vestingmuren en de trotse toren van de Sint-Janskathedraal. Vanaf de snelweg heb je een middeleeuws panorama. Dat hier nog geen kantoorpanden staan, bewijst dat de Nederlandse ruimtelijke ordening niet helemaal dood is. Alhoewel ook de drassige grond van de Bossche Broek een handje heeft geholpen. Tot 1996 had de A2 tussen 's-Hertogenbosch en Eindhoven gelijkvloerse kruisingen. Het stoplicht bij Vught was het werkterrein van Piet uit de naburige psychiatrische inrichting. Als het rood was liet hij de auto's met een beslist handgebaar stoppen, als het licht op groen sprong gebaarde hij driftig om door te rijden. Piet Schuurmans overleed in 1994. Een messing plaatje in een bankje langs de weg herinnert aan hem. De verkeerslichten zijn verdwenen, nu ligt hier het modernste stuk van de A2. De weg is gedeeltelijk verdiept aangelegd, zodat de kruisende wegen gewoon door konden lopen. De geluidsschermen langs het traject vormen één familie van lichtgrijze gebogen schalen. Ze vormen een aantrekkelijke ondergrond voor graffiti, zeker nu dienstkring 's-Hertogenbosch van Rijkswaterstaat de strijd heeft opgegeven. Dus blijven gedichten van verliefde pubers ('Je lach, je gedachten, je ogen, je gezicht / Nu besef ik pas / Wat ik al die jaren heb gemist') gewoon staan. De rustige vormgeving van de weg steekt af bij het rommelige Brabantse coulissenlandschap met boerderijen, bosschages, velden, schuren, landgoederen, dorpen, houtwallen. Bij de aanleg van de nieuwe weg heeft Rijkswaterstaat, conform de eisen van de tijd, ecologische voorzieningen getroffen. Voor dassen werden zes tunnels aangelegd, plus 6.810 meter gaas en twee wildroosters. Bij hectometerbordje 130,0, ter hoogte van Boxtel, is in een put een vleermuizenhotel gemaakt. Een verdronken jeu-de-boules-baan, een kinderspeelplaats en scheefgezakte boompjes vind ik, maar geen hotel. Waarschijnlijk kunnen grootoorvleermuizen beter zoeken, alhoewel de wegbeheerder toegeeft dat hij er nog nooit één heeft aangetroffen. Aan de overzijde van de weg loopt het riviertje de Dommel door een kanaal. Om de ecologische structuur te herstellen is aan de zijkant van dit verbindingskanaal een ‘plasberm’ geschapen. Over tien jaar wordt het 'eindbeeld' van dit moerasachtig gebied verwacht. Dan moet er knolsteenbreek en adderwortel groeien, en moeten salamanders en wezels er hun toevlucht zoeken. Voorlopig is het een strook zwarte modder die met een gele strook zand is gescheiden van het kanaaltje. De parkeerplaats van het Texaco-station voorbij Boxtel staat vol vrachtwagens van Metaal Compagnie Brabant. De chauffeurs verzamelen zich hier aan het einde van de dag om koffie te drinken. Tanken doen ze op het eigen bedrijf. 'Wat we van de A2 vinden? Gewoon een grote kutweg, schrijf dat maar op', zegt een flegmatieke snor. 'Als ik naar de Hoogovens moet, rijd ik 's morgens om half vijf aan. Dan ben je net voor de files voorbij Vianen', zegt een bebaarde vijftiger die net opa is geworden. 'Vroeger deed ik zeventien klanten op een dag en was om vier uur thuis. Nu ben je met tien adresjes pas om een uur of zes, zeven terug', moppert een derde. 'Straks moeten we nog 's nachts gaan rijden, maar dat verrek ik.' 'De Russen en Polen vliegen ons voorbij, die hebben geen begrenzer', klaagt nummer vier. En dan gaan ze over tot de orde van de dag: een beetje met elkaar dollen. Dat de files op de A2 steeds vroeger beginnen, constateerde ook Bert Kranenbarg van VARA's Ontbijtradio. Uit balorigheid richtte hij eind vorig jaar de A2-club op, voor mensen die ’s ochtends voor zeven uur in de file stonden. De oplossingen die de leden aandroegen voor het fileprobleem zijn eind januari aangeboden aan Rijskwaterstaat. Het origineelste idee: 'Doelgroepstroken voor motoren en zeer smalle auto's.' Met een fraaie zwiep draait de A2 om Eindhoven heen. De wanden van het steile viaduct lijken te bestaan uit betonnen puzzelstukken. Net als Utrecht heeft Eindhoven nauwelijks herkenningspunten langs de snelweg. Alleen het helderwitte staketsel van de waterzuiveringsinstallatie valt echt op. Op industrieterrein De Run proberen ondernemers hun buurman in protserigheid te overtreffen. 'Heeft hij een vliesgevel en een rond torentje? Dan neem ik een gevel in twee kleuren en met twee torens. En met marmer, ook nog.' Naast deze levensgrote catalogus van kantoorclichés heeft de gemeente een ramp gebouwd waar de skatende jeugd zich bekwaamt in spins en McTwists. 'In het centrum mogen we niet skaten, dan krijg je een bon van tachtig piek. Dus doen we het hier bij de snelweg', zegt een van hen. Ze zijn rond de veertien en dragen stoere namen als Bart, Niels en Erik. Op het hek hangen vijf meisjes. Ze kibbelen over de vraag wie van de jongens het eerst zijn haar heeft geblondeerd. De jongens geven, uiteraard, geen krimp. Een aarden wal van minstens tien meter hoog onttrekt crematorium Rijtackers aan het zicht van de automobilist. Achter deze gekromde dijk staat een rechte urnenmuur, in het tussengebied is het bijna volkomen stil. Alleen de sporadische toeter van een vrachtwagen dringt hier door. De 540 nissen zijn nog goeddeels leeg, want het crematorium ging pas vorig jaar open. Witte en zwarte paden vormen een geometrisch patroon. Het ingetogen ontwerp verraadt een strenge hand; voor troost moeten nabestaanden zelf maar zorgen. Recht tegenover het crematorium ligt het al even strakke Novotel Eindhoven in een zwart omgeploegd veld. Hier slapen zakenlui die aankomen op het nabijgelegen vliegveld. Vannacht zit het vol. ‘Waar het volgende hotel is?' De receptionist haalt zijn schouders op. Een overzichtskaart van hotels en motels langs de snelweg bestaat niet. De ketens hebben alleen informatie over hun eigen hotels, de ANWB verwijst naar de lokale VVV's. En dus heeft Nederland wel een landelijk overzicht met alle carpoolplaatsen, maar geen hotelkaart. Slapen moet je maar thuis doen. Enkele kilometers verderop heeft een filiaal van de hotelketen Campanile nog een kamer. Hier geen buitenlandse gasten, dit is het onderkomen van handelsreizigers en computerprogrammeurs op projectbasis. Ook geen soberheid hier, maar gezelligheid tot het bittere eind. Een man met witte muts speelt voor kok in de open keuken, een ingezakte boerenkar creëert een stukje landelijkheid, de kleine kaart biedt keuze uit Knor Knor (broodje warm vlees) en Gesmolten Genot (brood met warme brie). Als je een bierschotel neemt kun je een culinair weekend verdienen: ‘Eet & win’. Eenzame mannen aan tafels buigen zich over de krant, peuteren tussen hun tanden of werken op hun laptop. Bij vertrek moet je de kamersleutel in een poppenhuisje met een bamboe dakje stoppen. ‘Let’s make things better', straalt het neonverlichte bord op de Philipsfabriek aan de overkant van de A2. Een vrachtwagen fluit voorbij in de nacht. De grauwe nachtportier doet de administratie. De volgende morgen biedt het ontbijt als toppunt van luxe de mogelijkheid om zelf je sinaasappels uit te persen. Uit het raam zie ik de schoorsteen van McDonald's al weer roken. Hit the road. Aan de zuidrand van Eindhoven valt de A2 enkele kilometers samen met de A67, de snelweg van Antwerpen naar Venlo. Officieel valt dit stuk onder de A67, dus springt de hectometeraanduiding ineens van 163,8 naar 19,2. Hier ligt de verklaring waarom het startpunt van de A2 bij Amsterdam bij de grote snelwegomnummering van 1982 niet gewoon 'rugnummer' 0,0 kreeg maar 30,0. Om verwarring bij calamiteiten te voorkomen moeten dubbelzinnige meldingen uitgesloten zijn. Bij een ongeval bij hectometer 20,3 op de A2 mag de alarmcentrale niet twijfelen of er ziekenauto’s naar Eindhoven of naar Amsterdam moeten. Bij knooppunt Leenderheide gaat de A2 weer zijn eigen weg. Het landschap wordt droger: heide, dennenbossen, vlak naast de weg loopt een stoffig zandpad. Een bord waarschuwt voor overspringende herten. De verlichting van de snelweg houdt hier op; dit is het donkere zuiden. Vanaf de kant van de weg vragen boeren met borden de aandacht van de voortrazende stedelingen. 'Paars: hoeveel varkenshouders moeten nog de dood in'. De boerenorganisaties melken de zelfmoord van één varkenshouder dankbaar uit. In Limburg hebben boeren auto's in het veld gezet waaruit een kwart is weggezaagd. '25% korting, diefstal door de overheid', staat erbij. Op de parkeerplaats bij Maarheeze maken twee Tsjechen een blik gevulde koolbladeren warm. Ze hebben hier geslapen in hun vrachtwagentje en maken zich op voor de vijftienurige terugtocht met hun lading energiedrankjes. Vlak na Airpark Brabant Budel heet een bruin bord je welkom in Limburg. Omdat er in de flauwe bocht nogal eens mensen van de weg reden, heeft Rijkswaterstaat kattenogen op de middellijn geschroefd. Ze ratelen dof als je erover heenrijdt. Een M op een paal kondigt de McDrive bij Nederweert al van verre aan. Deze krachtige totempalen blijken een vlag op een modderschuit als je stopt bij zo'n ielige hamburgertent met een geknikt dakje. Twee klassen op schoolreisje zijn me voor op deze afwerkplaats voor fastfood: een uitwisselingsprogramma tussen Duitsland en Nederland. Een Duitse puber bestelt in moeizaam Engels, de puber aan de andere kant van de counter antwoordt in Limburgs Engels. Als ze beiden hun dialect zouden spreken, verstonden ze elkaar waarschijnlijk makkelijker. Maar dat is niet cool. De zestig leerlingen veroorzaken nauwelijks een rimpeling in het volcontinue productieproces. Alles is hier ingericht op kinderen. De urinoirs hangen op kniehoogte. Op een parkeerplaats even verderop controleert de Rijks Verkeers Inspectie vrachtwagens. Het gaat er Limburgs aan toe. ‘Tachograafschijf van gisteren vergeten? Nou vooruit dan, rijd maar door’, zegt de coördinator met stekelhaar en zonnebril. Wie geen Eurovignet heeft, kan er ter plaatse een kopen in het bestelbusje met elektronische kassa. Dat de chauffeurs die echt iets te verbergen hebben elkaar waarschuwen met hun bakkies, laat hem koud. ‘Vroeger maakte ik me wel druk, maar dat leer je vanzelf af.' Via zijn walkie-talkie dirigeert hij een nieuwe stroom vrachtwagens naar de parkeerplaats: ‘Laat er maar een stuk of tig komen.' Bij Maasbracht gaat de A2 voor de tweede keer de Maas over. Net als bij 's-Hertogenbosch is de brug weinig opzienbarend. Het plastic windscherm is te vies om doorheen te kijken. Aan de overkant verheffen zich trots de koeltorens en schoorstenen van de Clauscentrale. Hoogspanningsleidingen zwieren alle kanten uit; hier begint het geïndustrialiseerde Maasdal, dat doorloopt tot Luik. Samen met kerktorens bepalen schoorstenen vanaf hier het Limburgse landschap. Na de Maas begint het land licht te welven. Rechts van de weg steekt even de brug van een boot boven de dijk uit. Hier vervangt het Julianakanaal de onbevaarbare Maas. 'Echt Ohé en Laak’ heet de volgende afslag. Het lijkt wel een gedicht. Elf jaar geleden heeft een vrachtwagen hier een viaduct aan flarden gereden. De A2 was toen veertien dagen gestremd. Echt blijkt een somber dorp dat helemaal leeft van steen: een glazuurstenenfabriek, een mineraalbrekerij, een dakpannenfabriek, een asfaltcentrale. Bij Born rijden opleggers met auto’s af en aan. Aan weerszijden van de weg liggen reusachtige parkeerplaatsen: links Nedcar, rechts de Europese distributeur van Chrysler. Tijdens het lunchuur is Van der Valk Urmond afgeladen vol, terwijl het restaurant toch een half voetbalveld groot is. Chemieconcern DSM zorgt voor een toevloed van zakenlunches terwijl echtparen op leeftijd de zegeningen van de VUT vieren. Hier geen grappigheid of open keukens; Van der Valk paait de consument met de illusie van traditionele chic. Geen zelfbediening maar serveerstertjes in zwart-wit, geen placemats maar tafellakens, marmer in plaats van schrootjes. Dit restaurant trekt zich eenvoudig niets aan van het panorama van koeltorens, schoorstenen, silo’s, pijpleidingen, fractioneerkolommen en opslagtanks aan de overkant. Op de parkeerplaats staan de boompjes volop in het blad. De lente is hier een week of twee verder gevorderd dan in Amsterdam. Halverwege het kilometerslange DSM-complex ligt knooppunt Kerensheide, de kruising met de A76. De A2 ondergaat hier een aderlating: veel vrachtwagens buigen af naar Heerlen, Aken en Keulen. Boven op de Kruisberg ligt Maastricht Aachen Airport. 'Ja oostwest baan ook uw toekomst', roept het spandoek op de luchthaven. Zo ver is het nog lang niet, voorlopig blijven vliegtuigen de A2 als aanvliegroute gebruiken. Tegenover de rondtollende radar staat een oude hoeve met een christusbeeld. In 1912 is hier ook een neogotisch Mariakapelletje gebouwd. 'Voor de blik der reine Vrouwe verdwijnen leed en droevenis' staat er achter haar beeld. Op verzoek stopt de lijntaxi hier voor de deur, pal langs de snelweg. Een minimale bushalte is uitgespaard in de vangrail. Rijkswaterstaat onderzoekt de mogelijkheid om op deze hoogte een ecoduct aan te leggen voor reeën en andere 'grondgebonden dieren'. Een verkeersbord waarschuwt voor het steilste stuk snelweg van Nederland, een afdaling van vijf procent. Aan de andere kant heeft de A2 een extra strook voor langzaam verkeer. Even heb je een fraai zicht op de kerktorens en de schoorstenen van Maastricht. Rechts liggen grote hoeves en geelgepleisterde kasteeltjes in het heuvellandschap. Beneden is het romantische beeld van Maastricht echter ver te zoeken. De A2 wordt hier voor twee kilometer een stadsweg met verkeerslichten. Aan weerszijden liggen jaren-zestig-flats, grintbakken met onduidelijke klimop en sluisjes om te voorkomen dat fietsers de snelweg in één keer oversteken. Een beeldengroep van een dansende kring probeert de steenwoestijn te verzachten. Over een oplossing voor deze flessenhals wordt al jaren geruzied. Voorbij het Academisch Ziekenhuis en het Maastrichtse congrescentrum vormen stapels autowrakken een muur langs de weg. In een smalle taartpunt tussen de snelweg, de spoorlijn en een viaduct ligt woonwagenkamp Vinkenslag. Het overvolle kamp is een van de drie Europese centra voor de handel in Duitse schadeauto’s. Duizend auto's zijn uit voorraad leverbaar, waaronder een rode Baby Benz die omsloeg bij de Elandtest. Voor de toegangspoort bivakkeert doorlopend een twintigtal Poolse handelaren. Uit de zee van oude auto’s rijzen luxe woonwagens op. Sommige zijn getooid met een rieten dak en koperen dakgoten. 'Ze noemen dit wel het miljonairskamp', zegt Donn Wildschut, 'maar dat is wel verdiend met eerlijke handel. Bijna niemand heeft hier een uitkering en we dragen anderhalf miljoen belasting per jaar af.' Wildschut werkt al achttien jaar op de Vinkenslag, eerst als welzijnswerker, nu als zelfstandig ondernemer. Samen met een collega heeft hij de handel geprofessionaliseerd. 'Wij zorgen voor de administratie en de exportpapieren. Elke maand halen we het geld op voor belastingen.' In zijn kantoortje verdringen de autohandelaren zich met hun Duitse en Poolse klanten. Iedereen heeft haast. De gemeente wil van het kamp een bedrijvenpark maken. Per erkende autohandelaar mag er dan één bedrijfswoning blijven. De stedenbouwkundige schetsen zijn al klaar, maar niemand weet waar de vijftig ‘boventallige’ wagens moeten blijven. Ook de sanering van de vervuilde grond is nog niet rond. Voorlopig wordt deze vrijplaats dus nog niet aangeharkt. Het laatste hectometerbord van de A2 vermeldt 272,7. Honderd meter verder staat km 0; daar begint de E25. Het verkeer raast verder, het grenzeloze Europa in. Douanier Albert Bastings is bezig zijn kantoor af te sluiten. Naast de voordeur hangt een vergeeld opsporingsbericht van de bende van Nijvel. 'Tot de grenzen in 1993 opengingen zaten we hier met twintig man en waren we dag en nacht open', zegt hij. 'Nu zijn we met zijn drieën en gaan we om zes uur dicht.' Op dit verlaten parkeerterrein, in het zicht van de schoorstenen, silo's en hoogspanningsmasten van de Luikse industrie, vindt de A2 een roemloos einde.

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 10. Oranje-rood-groen-oranje-rood. In hoog tempo verschiet het verkeerslicht onder aan de S101 van kleur, steeds mag één auto invoegen in de langzaam rijdende file voor de Coentunnel. Een kluwen auto’s verstopt de toevoerwegen, geroutineerd scheurt een taxi over de vluchtstrook voorbij. Ondanks de toeritdosering staat de buitenste buis van de Coentunnel op de vierde plaats in de file-topvijftig, de binnenbuis staat op nummer dertien. En, nu de gemeente het besluit over een tweede Coentunnel wederom heeft opgeschort, lijkt de eerste plaats haalbaar. Plotsklaps dalen de slagbomen voor de tunnelmond: infraroodmeters hebben een te hoog geladen vrachtwagen gesignaleerd. Soms is het tien keer op een dag prijs, vandaag komt de eerste melding pas om 12.35 uur binnen bij Bergings Centrale Amsterdam. René van Lemmeren (34) springt in zijn Jeep en rijdt achteruit over de vluchtstrook naar de plaats des onheils. Vooraan in de file staat een lijkwagen, per portofoon geeft Van Lemmeren de verkeerscentrale opdracht de slagboom even te openen. Op hoge poten komt een mantelpak-dame haar auto uit, zij wil ook, ze heeft een belangrijke afspraak en dit is verdorie al de derde keer in anderhalve week. Van Lemmeren haalt zijn schouders op en meet de vrachtwagen na met een uitschuifbare stok. In driekwart van de gevallen is het een ‘zeiltje’: tegenwind heeft het dekzeil doen opbollen en stilstaand blijkt de wagen niet te hoog. Maar nu niet, zelfs nadat de Maltese chauffeur de lucht uit zijn vering heeft laten lopen meet de wagen 4 meter en 12 centimeter. Via het wrakkenterrein aan de rechterkant verlaat de vrachtwagen de snelweg en om 12.46 uur wordt de weg weer vrijgegeven. De chauffeur komt er met een waarschuwing vanaf: ‘Je kunt je kop wel in de wind hangen, maar zo’n jongen heeft niet meer dan een paar honderd gulden voor benzine meegekregen. Met braniegozers heb ik geen medelijden, dan laat ik de politie wel meteen komen.’ Eigenlijk moet de chauffeur met de pont, maar Van Lemmeren verwijst hem naar de Zeeburgertunnel. Ook daar staan borden met maximaal vier meter doorrijhoogte, in werkelijkheid is al rekening gehouden met de wat ruimere Europese richtlijnen. Op het wrakkenterrein aan de andere kant van de weg schuilen twee werkmannen in hun bestelauto. De nieuwe praatpaal bleek na drie weken last te hebben van kabelbreuk. Dus belde de ANWB naar Rijkswaterstaat – de eigenaar van de palen – die vervolgens de PTT belde – de verantwoordelijke voor het kabelnetwerk – die ten slotte een aannemer uit Heerhugowaard belde om een gat te graven. Op hun butagasbrander hebben de mannen net verse koffie gezet. Iets verderop ligt de grondbank van de gemeente: de opslagplaats voor grond uit de bouwputten in de regio. Alle ‘grondstromen’ hebben een eigen nummer en worden strikt gescheiden gehouden, dus liggen er kleine bergjes van vijftig ton van het gat voor een ondergrondse afvalcontainer, maar ook 90.000 ton van de parkeergarage van het Museumplein. Na herbemonstering en analyse gaat de schone grond terug de stad in, met de licht vervuilde ‘hergebruikgrond’ wordt het Coentunneldok volgestort. Ook bij de aanpalende autosloperij hebben afvalscheiding en computer hun intrede gedaan. ‘Toen mijn vader twee jaar geleden stopte, heb ik erkenning aangevraagd bij Auto Recycling Nederland’, zegt Anneke Janssen-Strijdonck (39), ‘nu zijn we een officieel auto demontagebedrijf.’ Maar als ze de telefoon opneemt zegt ze gewoontegetrouw: ‘Sloperij, met Anneke.’ ‘Steeds minder mensen sleutelen, dus van particuliere klanten moet je het niet meer hebben. Als erkend bedrijf krijg je 150 gulden per auto van de ARN. Ramen, vloeistoffen, banden, gordels, PUR-schuim, alles gaat apart.’ Midden in het Coenplein, waar de E22 en de E35 elkaar ontmoeten, ligt een loos viaduct. Bijna tien jaar geleden is het gebouwd, als aanvoerroute van de tweede Coentunnel. Rijkswaterstaat blijft hopen dat het ooit te pas zal komen. Onder het knooppunt ligt nog een deel van de oude toevoerwegen naar de Coentunnel, nu zijn ze in gebruik als busbanen. Crossers gebruiken de wegen als sluiproute naar het verwilderde terrein links van de snelweg. Hier komen de hoogspanningsleidingen van de Hemcentrale de grond uit, de een gaat linksaf naar Zaanstad, de ander rechtsaf met de ring mee. Zoals alle wijken in Noord, is ook nieuwbouwwijk Oostzanerwerf een eiland omgeven door slootjes. ‘Zoekt u iemand?’ vraagt een blond meisje als ik uitstap, ‘u kijkt zo verdacht.’ Aan de andere kant van het viaduct loopt een zandpad parallel aan de A10, een man in overall wet zijn zeis. ‘Het is zo nat dat de koeien meer kapot trappen dan opeten. “Eten met twee bekken” noemen ze dat. Daarom moet ik ze bijvoeren.’ Klaas Schaft (68) is een hobbyboer met twee koeien en een kalf, zestig konijnen en zestig ganzen. Het onkruid in de berm vindt hij een aanfluiting: ‘Mijn vader had na de oorlog een stuk dijk, toen was het verboden om dat spul te laten staan. Nu laat Rijkswaterstaat het maar groeien en moeten wij spuiten om de berenklauw van ons land te houden.’ De tijden zijn inderdaad veranderd. Rijkswaterstaat commandeert niet meer, maar hurkt op zijn knieën om automobilisten op te voeden. Op een bord heet een olijk mannetje met hoge hoed en livrei de automobilist ‘welkom op deze ritslokatie’. Bij hectometer 33,0 – net voorbij het viaduct over het Twiske – klim ik in de stromende regen over de vangrail. Nog 64 stappen tot bordje 1,0. Geen spoor meer van de wieldop die hier tien weken geleden lag.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 9. Spandoeken aan de blauwe kantoortoren bij afslag S104 kondigen de aanstaande verhuizing van stadsdeel Bos en Lommer aan. Ze hangen alleen aan de kant van de snelweg, buurtbewoners hoeven blijkbaar niet te weten dat hun stadsdeelkantoor vanaf 12 oktober in dit gebouw zit. Boven op het viaduct zelf komen twee kantoorpanden van een kleine dertig meter, de bouw start eind volgend jaar. Tegelijk zal de markt aan het Gulden Winckelplantsoen op het niveau van de snelweg worden getild, nu ligt die nog in een kuil in de oksel. ‘De Turkenmarkt wordt ze genoemd’ zegt de rossige eigenaresse van café-restaurant Gulden Winckel. ‘Dit is de goedkoopste markt van het land, van heinde en ver komen ze boodschappen doen.’ Hier vind je tweede keus hoeslakens voor drie piek, acht stukken Lux zeep voor vijf gulden en gootsteenontstoppers voor één gulden. Het plein is bezaaid met gele bladeren, de herfst begint hier vroeger dan in de rest van de stad.  De afrit naar Haarlem is favoriet bij rijschoolhouders, op de korte strook moeten in- en uitvoegende auto’s elkaar zonder kleerscheuren zien te kruisen, geen van beide hebben ze voorrang. Met gespannen blik stuurt Margot de lesauto naar rechts, door haar beginnersogen ziet de A10 er chaotisch uit: glassplinters, getoeter, knipperende lichten, denderende vrachtwagens, gehavend asfalt. Als ze aarzelt zegt rij-instructeur Jan Douwes: ‘Je moet een beetje brutaler zijn, je moet ze deelgenoot maken van jouw probleem.’ In- en uitvoegstroken blijken er in soorten en maten te zijn. Douwes doceert: ‘Weefvakken, automatische invoegstroken die overgaan in rijstroken en tapers waarbij de invoegstrook taps uitloopt in de hoofdrijbaan zodat je moet ritsen.’ Dankzij de eeuwige grafrechten is het kerkje van Sloterdijk twaalf jaar geleden van de slopershamer gered. Nu is het witte kerkje uit 1664 een favoriete trouwlocatie. ‘Sommigen trouwen zonder extraatjes, een in-en-uit-huwelijk noemen we dat’, vertelt Ramon Oudhaarlem van het partycentrum dat in de kerk is gevestigd. ‘Maar de meesten willen meer. En dat kan: de vlag in top kost 25 gulden, de rode loper honderd en tweemaal klokkenluiden komt op vijftig gulden.’ Het blonde bruidspaar van vanmiddag wilde alles erop en eraan, het laatste stuk bruidstaart krijgen ze mee in een stuk aluminiumfolie. Meteen begint de ombouw voor het trouwfeest van het volgende stel. Aan de overkant van de A10, op het bedrijventerrein dat naar het eeuwenoude dijkdorp is vernoemd, glimmen de kantoortorens elkaar hooghartig tegemoet. Voor het kerkje hebben ze geen oog. Het geknikte grijze gebouw van de belastingdienst was oorspronkelijk bestemd voor uitgeverij Elsevier. Een opengeslagen boek moest het toen nog voorstellen, nu verbeeldt het een geopende knip. De parkeergarage aan de voet is gehuld in een zwarte doorkijkblouse. Het twintigste eeuwse Sloterdijk is piekfijn verzorgd, de turkooizen lantaarnpalen zijn familie van de gouden kitsch op het Damrak. Zelfs de lege kavels zijn getooid met een geschoren grasmat en omzoomd met rechte rijen populieren. Hier werken duizenden mensen, maar tijdens kantooruren liggen de keurige trottoirs en getrimde parkjes er verlaten bij. Alsof de neutronenbom net is gevallen. De barkeeper van het iets verderop gelegen wegrestaurant Coentunnel komt met de trein naar zijn werk. ‘Het is twee minuten lopen naar het station Sloterdijk, en zo kan ik lekker m’n biertje blijven drinken.’ Dat geldt ook voor zijn publiek: vijf obers lopen af en aan om de lunchtafels van vertegenwoordigers, automatiseerders en Telegraaf-journalisten vol bier en witte wijn te zetten. Grappen zijn van het kaliber: ‘Ben je nou interessant aan het doen of kun je echt lezen?’ Ook het legergarnizoen van Amsterdam huist aan de snelweg sinds de Oranje Nassaukazerne midden jaren tachtig werd gesloten. Geen karakteristiek Napoleontisch gebouw meer, maar een doorsnee kantoorpand tussen Einsteingebouw en Coengebouw. Voor de poort geen zandhaas in een wachthokje, maar een beveiligingsbeambte in een glazen vitrine. Soldaten slapen er niet meer, de Kolonel Sixkazerne is een ‘facilitair bedrijf’. Kapitein F.Ch.J. van Horn, gekleed in camouflagepak en kistjes: ‘Sinds de afschaffing van de dienstplicht moeten we oppassen dat de krijgsmacht niet wegzakt uit het collectieve geheugen. Daarom sponsoren we deze week de mondiale beurs van leliekwekers. De landmacht wordt daar met recht in de bloemetjes gezet.’ Bij elektriciteitscentrale Hemweg beginnen de westelijke haven pas echt. De schoorstenen fungeren als reusachtige windvanen, de rechter rookt altijd, de linker alleen bij flinke kou en bij stroomstoringen elders in het land. Overdekte transportbanden schuiven kolengruis in de mond van de vuurhaard. Rechts priemen de ijle masten van Westpoort Terminals naar de hemel. Onder een doordringend gehuil duwt een dieselloc een sliert wagons over de sporen, op de voorplecht staat een mannetje op de uitkijk. Op zoek naar bedrijven draaien vertegenwoordigers rondjes op de bemoste kades. Automonteurs scheuren rond om gerepareerde auto’s te testen. Onderaan afslag S101 zit Abdij Dino, een wegrestaurant in nostalgische kasteelsfeer. Overdag en ’s avonds is dit het domein van vrachtwagenchauffeurs en havenarbeiders die met een pijpje bier wachten tot de file oplost. Vanaf half vijf uur ’s morgens kunnen de onvermoeibare gasten van de iT hier terecht voor afterparties. ‘In het begin was die nieuwe huurder wel wennen’, zegt barkeepster Corrie, ‘alles moet er ’s nachts tenslotte uit, je vaasjes, je kleedjes, je stoelen. Als ik ’s ochtends om acht uur de eetzaal weer kom inruimen, zijn er soms nog een man of honderd. Alle luiken zitten dan potdicht om het daglicht buiten te houden.’  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 8. In Amsterdam-West verruilt de A10 haar nummer voor een heuse naam: Einsteinweg. Bij elke afrit golft het wegdek omlaag, om zich bij de oprit weer te verheffen boven het maaiveld. Voor de kruisende straten en fietspaden zijn viaducten uitgespaard in het dijklichaam. Om de paar honderd meter kunnen fietsers uit Slotervaart doorsteken naar de stad, langs de blonde woontorens aan de rand van het Rembrandtpark. De flats zijn een luxe uitvoering van de Bijlmer, met ondergrondse parkeergarages en uitsluitend Nederlands naambordjes: Van Dijk, Van Beek, De Boer, De Haan, Lam. Verscholen tussen de woonblokken aan de linkerkant liggen op luttele afstand – tussen hectometer 23,7 en 24,2 – drie kerken achter elkaar. Ze stammen uit de vroege jaren zestig toen het geloof nog eeuwig leek. De Immanuelkerk is de eerste. Om het hoofd boven water te houden moest deze ‘Samen op weg’-kerk onderhuurders aantrekken: de Holland Methodist Church uit de Bijlmer en de onafhankelijke baptisten uit het centrum. ‘Het zijn allemaal streekkerken, gelovigen komen niet alleen uit Amsterdam’, zegt vrijwilliger Jan Siderius (67), die met zijn vrouw de kerk dweilt. ‘Je moet er dus makkelijk met de auto kunnen komen.’ Begin jaren negentig kregen de kerken gezelschap van moskee El Oumma El Islamia, getooid met een vierkante minaret en een piepklein half maantje. In de berm verzamelen twee mannen afval met een knijper aan een stokje. ‘Wat we vinden? Om eerlijk te zijn: vooral blikjes bier’, zegt John van Kranenburg. Samen met zijn collega doet hij twee kilometer per dag, inclusief opritten kost de hele ringweg een maand. Elke morgen om half zes gaat de wekker in zijn dorp aan de Waal, hij rijdt naar Geldermalsen en vandaar brengt het busje van de aannemer hem naar Amsterdam. Zijn maat uit Leerdam moet al om vijf uur op om hier de wegen schoon te maken. ‘Aan de herrie en stank wen je, maar als ik ’s avonds een handdoek over mijn gezicht haal is die helemaal zwart.’ Zestienwielige betonmixers nemen afslag S105 naar het Lucas Ziekenhuis, waar een rode kraan hun draaiende buik leegzuigt en de inhoud uitstort in de bekistingen van de nieuwbouw. Over twee jaar is de ‘vernieuwbouw’ van het Lucas klaar, dan gaat het Andreas, de fusiepartner aan afslag S104, tegen de vlakte. Op de negende verdieping ligt mevrouw Van Utrecht te wachten op een plaats in een revalidatiekliniek. ‘Ik kom uit Zwanenburg, maar van dat geraas van de A10 heb ik meer last dan van heel Schiphol bij elkaar’, zegt ze met grimmige opgewektheid. Vanuit haar raam is het spoor van de Amsterdamse ring te volgen: de torens van de Zuidas, de flats van Diemen, de silhouetten van de hoogspanningsmasten die Noord omgorden, de kranen van de westelijke havens. Maar mevrouw Van Utrecht kijkt liever naar beneden, naar het parkeerterrein. ‘Vroeger zetten mensen hier hun auto en gingen met de tram naar de stad. Sinds kort is er betaald parkeren, nu zie je allemaal autootjes vertwijfeld omdraaien. Heel melig allemaal.’ Een stukje verder duikt pal aan de weg een flat van vier verdiepingen op. De gevel is bezaaid met schotelantennes, een voorafspiegeling van het stadsbeeld als CNN definitief van de kabel verdwijnt. ‘Wij zijn puur Hollanders’, zijn de eerste woorden van Magdalena Maria – ‘Zeg maar Lenny’ – Bijvank (67). Al 27 jaar woont ze hier, haar jongste zoon is er geboren. Aan haar balkon hangen bloembakken met paarse vetplanten. ‘Ze doen het goed hoor, maar ik praat dan ook tegen ze.’ Begin jaren zeventig was dit de eerste flat die in actie kwam tegen de geluidsoverlast van de snelweg, bewoners weigerden de huurverhoging. Vier jaar duurde het gevecht, toen moest Rijkswaterstaat opdraaien voor de geluidsisolatie. De flats kregen dubbel glas en suskasten, langwerpige geluiddempers boven de vensters. ‘Het systeem zit er al zo lang dat nieuwe hendels niet meer leverbaar zijn.’ Voor Lenny Bijvank had het allemaal niet zo gehoeven: ‘Vroeger konden we de hele pui openklappen. Nu kan alleen de deur nog open.’  Over de snelweg, ter plaatse veertien asfaltstroken breed, wil ze geen kwaad woord horen: ‘Het brengt toch gewoon een beetje leven in de brouwerij. Bovendien, als je klaagt heb je kans dat ze de flats afbreken, net als die woningen een stukje terug aan de snelweg, in Slotervaart. En ik wil hier niet weg, het zijn knappe vijfkamerwoningen.’ Onlangs collecteerde ze voor het behoud van de Kolenkit, de kerk die afslag Bos en Lommer markeert. Het gekartelde schip heeft smalle vensters tot de vloer, zelfs op een bewolkte dag stroomt hierdoor gefilterd licht. Binnen ontbreek elk spoor van de grimmige bakstenen buitenkant, de witte ruimte lijkt te zweven in een goddelijke licht. Eind deze maand gaat het gebouw in de steigers, de ramen zijn gebarsten en het dak lekt. De kerk is al twintig jaar eigendom van de Pinkstergemeente. De Surinaamse voorgangster L. Homoet (61), die in de pastorie ernaast woont, zegt: ‘Eigenlijk wilde de gemeente de kerk slopen, maar met steun van de buurt kwam ze op de monumentenlijst. Acht ton kregen we, maar dat is alleen voor de buitenkant, de rest moeten we zelf doen. En daarvoor hebben we nog sponsors nodig, veel sponsors.’ Hoog op haar verlanglijstje staat nieuwe verlichting voor het kruis op de toren. ‘Twee jaar geleden ging die kapot. Als het kruis weer brandt, zien onze gelovigen uit de Bijlmer, Eindhoven, Zoetermeer, Almere de kerk al van verre. Als een lichtend baken aan de snelweg.’  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 7. Elf minuten voor middernacht, de treinbrug en de metrobrug over de Schinkel staan al fier overeind. De matrixborden boven de snelweg tonen rode kruisen, doordringend belgerinkel kondigt de daling van de slagbomen aan. Snel glippen nog vijf auto’s onder de knipperende bomen door. ‘Rood betekent in Amsterdam gas geven’, verzucht Michel Hendriks terwijl hij gespannen zijn hand boven de stopknop houdt. ‘Van de week had ik nog een noodrem, een kerel stopte midden op de brug.’ Terwijl hij de andere weghelft vrijmaakt, roept hij naar de vijftien zeiljachten op het Nieuwe Meer: ‘Attentie, attentie, we gaan zo draaien.’ Ze hebben precies vijf minuten om de A10 te passeren, anders moeten ze weer een etmaal wachten om naar het IJsselmeer te komen. Aan beide zijden groeit de file snel aan, tweemaal vier stroken witte koplampen, plus twee gele ogen van treinen. Een toegesnelde wegenwacht helpt een afgeslagen auto. Om twee over twaalf gaat de buitenste brug weer dicht. Terwijl de dreun nog nagalmt, schieten de witte lichten al naar voren. ‘Ze wachten met hun voet op het gaspedaal tot de brug open is’, klaagt de 67-jarige Cornelis Voorbij. Met zijn woonark ligt hij aan de voet van de brug. ‘De doden van begraafplaats Buitenveldert hebben een geluidsscherm, maar wij worden al jaren van het kastje naar de muur gestuurd.’ De nacht verleent knooppunt De Nieuwe Meer grootsteedse allure. In drie lagen zwieren verlichte asfaltbanen als slierten tagliatelle over elkaar, trein en metro schieten er als mobiele uitstalkasten doorheen. Logo’s lichten op langs de weg: een roodblauw mannetje met trompetje, kleurige tapijtrollen, een vierpuntige ster, een blauwe leeuw. Vanaf hier is de A10 geen echte ringweg meer: de westelijke tak boort zich dwars door de stad. De opgelapte asfaltdeken weerspiegelt het licht van de lantaarns, suizende autobanden werpen regenschermen op. Nu kun je er nog een film noir opnemen, over drie jaar ligt ook hier het doffe ZOAB, Zeer Open Asfalt Beton. Honderden camera’s bewaken de snelweg, elk bedrijf heeft zijn eigen bespieders. Verder zijn er nog nachtportiers, bewakingsdiensten in autootjes, honden en floodlights die aanspringen bij nadering. Het beveiligingspersoneel toont zich niet erg toeschietelijk. ‘Ik wil u geen info geven’, zegt de bewaker van BT met Turkse tongval. ‘Ik zie daarvan af uit een stukje zelfbescherming’, deelt de portier van het Andreas Ziekenhuis minzaam mee. ‘De naam van m’n baas mag er niet in’, zegt de 31-jarige bewaker van Van Ginniken & Mostaard. Hij zit hier al vijf jaar, het enige dat hij doet is zijn hand opsteken naar surveillerende politie-auto’s. ‘Nog niet eens een aanrijding heb ik meegemaakt’, zegt hij spijtig in zijn witte vitrine. Het Texacostation bij afslag S107 baadt in het licht. Dit is een veilige plek, zelfs de taxichauffeurs van Schiphol komen hier ’s nachts om te tanken, hun auto te wassen en geld te wisselen. Kassier Bernard Abels draait graag nachtdiensten: ‘De klanten zijn dan minder gestressed. Als er niemand is, zit ik droog te oefenen op mijn bas.’ Een Marokkaan die doorlopend een denkbeeldige loopneus ophaalt, betaalt met dollars. Een oproep per mobiele telefoon verhindert hem op het wisselgeld te wachten: zaken gaan voor. Onveilig voelt Abels zich nooit: ‘We hebben geen kluis, groot geld schieten we per buizenpost meteen weg.’ Ter hoogte van het World Fashion Centre controleert een radarkast de snelheid. Vannacht flitst die niet: de politie beschikt slechts over twee camera’s die rouleren over zes kasten. In dit syteem wordt niet meer geïnvesteerd, de toekomst is aan ‘digitale bewegingsregistratie’. Op de A2 tussen Amsterdam en Utrecht loopt een test, computers meten daar de snelheid over een kilometerslang traject. Over enkele jaren heeft de politie de hele ring in the picture. Voorlopig lopen hardrijders op de binnenring alleen risico vlak voor de groengele silo’s van Beamix (hectometer 15,1), net na de Schinkelbrug (20,5) en ter hoogte van het World Fashion Centre (22,8). Op de buitenring dreigt gevaar bij de Belastingdienst (26,7), meteen na knooppunt De Nieuwe Meer (20,9) en iets voorbij de Beamixsilo’s (15,1). De groene hectometerbordjes zijn voldoende om elk punt op de A10 eenduidig vast te leggen. Toch is een wildgroei van borden ontstaan. Bij elk elektronisch portaal boven de weg staat een wiebervormig geel bordje. De Dienst Weg- en Waterbouw plaatst witte bordjes voor haar halfjaarlijkse controle van het asfalt. En bij elke tiende hectometer staan cijfers van één meter lengte op de vluchtstrook geschilderd voor de traumahelicopter. In het nachtelijk duister duikt rechts van de weg het Bastionhotel op, een blauwe pijl op de buitenmuur wijst naar links. Braaf doet de bezoeker dat: snelwegrijders zijn gewend om hun oriëntatievermogen uit te schakelen en de borden te volgen. Via een ingewikkeld achtje kom je bij de bewaakte parkeerplaats in de oksel van afslag S106. Suizende autobanden vermengen zich met het zwiepen van de bovenleidingen van de tram, de fluittoon van een vrachtwagen sterft langzaam weg. Nachtportier Chris zet de ontbijtspullen al klaar, de bakker kan elk moment arriveren. Gasten ziet hij niet veel, zakenmensen zijn al naar bed als hij begint. Af en toe werkt hij in de vestigingen in Noord en Zaandam: ‘De hotels zijn werkelijk precies hetzelfde, alleen de servetjes liggen misschien een plank verder. Soms moet ik naar de parkeerplaats kijken om te weten waar ik ben.’ Ook binnen valt oriëntatie niet mee: op elke verdieping hangt dezelfde serie bloemenposters. Alleen op de tweede verdieping heeft de anarchie toegeslagen, daar hangen de posters in een andere volgorde.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 6. Snerpend snijdt een cirkelzaag door het asfalt van afslag S109. Twee arbeiders in smoezelige oranje hesjes vernieuwen de detectielussen die de stoplichten laten weten dat er een automobilist in aantocht is. De man in smetteloos oranje is de voorman. Een gieter met toegeknepen tuit dient om de zaagsnedes na afloop dicht te laten lopen met vloeibaar teer. Na afloop blijft een zwartglimmend litteken achter, als een keurig afgehechte operatiewond. De dikke witte PTT-straaltoren in de bocht van de A10 markeert het begin van de zuidas. Het oude geld zit nog aan de Gouden Bocht van de Herengracht, het nieuwe kapitaal haast zich naar deze drie kilometer A10. Hier ligt de duurste grond van Nederland, vanaf tweeduizend gulden per vierkante meter vloeroppervlak. Per verdieping wel te verstaan. Snelweg, trein, tram en metro lopen broederlijk over een aarden dijk. De gemeente wil deze verkeersbundel ondergronds in een dok leggen. Gevaarlijk vrachtverkeer zal dan om de stad heen moeten, over de A9. Zo wordt de zuidas een stadssnelweg, en de weg Badhoevedorp Amstelveen-Bijlmer de nieuwe ring rond Amsterdam. Bij station Rai steekt een kleurige kapstok net boven de railing van de snelweg uit. De armpjes blijken te horen bij een kunstwerk op het stationsplein beneden. De tijd in drie dimensies heet het. Volgens de bijgeleverde gebruiksaanwijzing zou het vijf over twaalf moeten zijn, maar de klok staat al jaren stil. ‘Al deed-ie het wel, dan begreep ik nog niet hoe laat het is’, zegt de beheerder van de fietsenstalling die tussen spoor en snelweg ligt geklemd. Een doordringende schoolbel weerklinkt telkens als de glazenwassers van de aluminiumtoren van Moret, Ernst & Young hun bakje verplaatsen over de gevel. Met een spons en een trekkertje voeren ze hun sisyphusarbeid uit. Aan hun voeten liggen parkeerplaatsen P14 en P15 van de Rai, motorrijders krijgen hier les als er geen evenementen zijn. Deze banaanvormige vlaktes waren ooit bedoeld als opritten van de A3, de rechtstreekse snelweg tussen Amsterdam en Rotterdam. Drie gestropdaste mannen en één gemantelpakte dame slenteren langs een ‘actieve waterpartij’ in het Beatrixpark. Alsof ze zijn ingehuurd door het projectbureau Zuidas. ‘Och jongen’, zegt een bejaarde vrouw die bramen plukt onder het viaduct, ‘vroeger kon je hier zo ver kijken. Toen mijn zoon in dienst ging kon ik hem helemaal nawuiven.’ Nu liggen er de ongenaakbare blauwe spiegelwanden van het WTC, een mini-stad met zelfbedieningsrestaurant, banken, winkels en een kinderdagverblijf. ‘Sommige ouders vinden het een bezwaar dat onze speelplaats pal aan de A10 ligt’,  zegt Christine van de Blauwe Bengel, ‘maar kinderen vinden een voorbijrazende vrachtwagen juist prachtig.’ Overbuurman ABN-AMRO bereikt op 11 september met 105 meter zijn hoogste punt. De hoofdingang van het grijze ijspaleis komt aan de Karel Lotsylaan. Te elfder uur bleek deze voormalige KNVB-voorzitter fout geweest in de oorlog. Dus werd de straat omgedoopt in Gustav Mahlerlaan. Het naburige bedrijvencentrum gaat – geheel in stijl – Mahler 4 heten. De grond van het tennispark en squashcentrum is al aangekocht. Verderop weigert Gold Star, het tweede tennispark aan de A10, te vertrekken. De erfpacht van eigenaar Rob Spaan loopt nog tot 2060: ‘Ik kan vragen wat ik wil voor de grond, maar geld is het probleem niet. Ik wil ruimte voor een vergelijkbaar tennispark.’ Misschien moeten de 34 banen bovenop de snelweg worden gelegd. Kantoorkolos Atrium heeft al een voorschot genomen op dubbel grondgebruik. Onder het wegdek van de A10 ligt een parkeergarage, helemaal achterin poetst een Marokkaan met de hand auto’s. Fooi krijgt hij hoogst zelden: ‘Na afloop lever ik de autosleutels in bij de receptie, de eigenaar zie ik nooit.’ Dof knallen de auto’s over het viaduct boven zijn hoofd. Vrachtwagens geven een diepe dreun, dan beweegt de vloer even. Het gewentelwiek van de gele traumahelicopter van het VU ziekenhuis stijgt boven alles uit. Bij station Zuid WTC zijn de bosschages in de middenberm weggehaald. Automobilisten kunnen de treinen nu weer zien, en treinreizigers de file. ’s Nachts staan tussen de weghelften 36 metrostellen geparkeerd. Honden patrouilleren op het emplacement, toch zit er op de viaducten van trein en metro veel meer graffiti dan op die van de snelweg. Autoverkeer gaat dag en nacht door, en met een GSM’tje is de politie snel gewaarschuwd. Een houten geluidsscherm en een strakke coniferenrij onttrekken begraafplaats Buitenveldert aan het oog. Een paar jaar geleden is het witte kerkje gesloopt, nu ligt op die plek een nieuw grafveld met een grote tombe in het midden. De zwartglimmende zerk weerspiegelt blind de hemel, geen naam of jaartal te zien. Dit is een priestergraf voor zeven personen, pastoor Klawer zal waarschijnlijk de eerste zijn. Onderaan afslag S108 ligt de beroemdste garage van Nederland: de Snelheid. Eerst veelvuldig in het nieuws omdat hier het hoofdkantoor van Philips zou komen, uiteindelijk komt ING er. Volgend jaar verhuist de garage naar achteren om plaats te maken voor een parkje. Daarin komt wel een mini-showroom voor één auto. Ook een soort praalgraf. Vlak voor het Nieuwe Meer heeft het oude museumtramlijntje een eigen viaduct gekregen onder de A10. Het is de vaste slaapplaats van een opgewekt Surinaams jongmens. Nee, nee, praten wil hij niet, ‘de krant, daar doe ik liever niet aan mee’. En hij steekt zijn hoofd weer onder zijn versleten tapijt. Zijn territorium bestaat uit kartonnen dozen, de kussens van een zwarte leren bank en schuimrubber. Zou het Masterplan Zuidas dit bedoelen met ‘functiemenging’ en ‘woningbouw aansluitend bij de infrastructuurontwikkeling’?  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 5. Van verre zijn de geelgroene silo’s van Beamix al zichtbaar, op de industriegebieden van Duivendrecht voert zakelijke dienstverlening nog niet de boventoon. Links ligt de voorraadkast van de Amsterdamse Materiaaldienst: klinkers, stoepranden, fietsenrekken, prullenbakken, een fleurige bos verkeersborden. Op het volgestouwde terrein laat Arie Blok de standsverschillen tussen de wijken zien: originele gietijzeren Amsterdammertjes voor de Dam, wulpse stalen paaltjes voor de Javakade, betonnen piramides voor de Kinkerbuurt, rood-wit gestreepte hit me’s voor de Bijlmer. Aan de andere kant van de snelweg ligt de meccanodoos van het GVB. Hoge stapels roestige wissels, bogen en hartstukken. De bestemmingen staan erop geschilderd: Weteringcircuit, Van Baerlestraat, Dijkgraafsplein. Langzaam wordt de ruimtevretende opslag aan de zuidoostelijke ring in het defensief gedrongen. De Materiaaldienst moest onlangs de helft van zijn terrein inleveren. Op de ontruimde grauwgele zandvlakte begint volgende week de bouw van een glazen BMW-showroom. Drie verdiepingen, zodat automobilisten de dure mannenspeeltjes volgend jaar op ooghoogte uitgestald zien. De 1140 heipalen voor de nieuwe drukkerij van de Perscombinatie zijn net de grond ingeslagen, over twee jaar wordt Het Parool aan de snelweg gedrukt. Op Jan Griffejoen maakt de oprukkende bedrijvigheid geen indruk. Zijn woonboot ligt bijna onder de brug over de Duivendrechtse Vaart. Op de wal heeft hij met zijn broer een modelspoorbaan gebouwd, met rangeerterreinen en kniehoge huisjes. ‘Bij de herinrichting van het terrein waren ze me straal vergeten’, grijnst Griffejoen, ‘zelfs de brandweer was stomverbaasd toen ze hier een brandje moest komen blussen.’ Om zijn boot bereikbaar te houden bleef een 360 meter lange strook open tussen het snelwegtalud en de Materiaaldienst. Bij de huidige grondprijs is Griffejoens oprijlaan ruim 3,2 miljoen gulden waard. Niet slecht voor een voormalige autosloper. Knooppunt Amstel is een geamputeerd viaduct. Komend vanuit het oosten kun je wel afslaan naar het centrum, maar door ruimtegbrek ontbreken de fly overs van en naar de zuidas. Dus moeten automobilisten uit Den Haag al bij de Rai afslaan: S109 en S110 delen op de zuidas een afrit. Geen probleem, want de ‘S’ hoort niet bij een afslag maar bij een ‘Stedelijke aansluitweg’. De oksels van knooppunt Amstel lijken volgens de laatste haarmode geschoren: sloten met rietkragen en kortgemaaide grasstroken wisselen elkaar af. De sloten zijn in elkaars verlengde gegraven, vanuit de lucht lijkt het alsof een eeuwenoud slotenpatroon is doorsneden is door asfaltlinten. Bedenksel van een landschapsarchitect. Het hart van het knooppunt staat volop in bloei. Geert Timmermans, schrijver van het boekje Haring in het IJ, wijst gele teunisbloemen, rode papavers en bruine lisdodden aan, ‘allemaal vanzelf hierheen gewaaid.’ De appelboom is te danken aan een achteloos weggeworpen kroosje. De ruisende wind in het riet overstemt de weg, de razende autobanden waaien over ons heen. Rust. Timmermans: ‘Oksels zijn ook prima plekken voor hazen en vogels: geen mensen, honden of vossen. Bij knooppunt Nieuwe Meer zat een kolonie visdieven, inmiddels is die verkast naar het proefeiland voor IJburg. Er vallen ook veel slachtoffers, maar over het algemeen zijn de oudere dieren gewend geraakt aan het verkeer. Voor hen is de snelweg gewoon een nieuwe biotoop.’ Van de voet van de A10 zou hij een groene ring willen maken, een strook natuur en recreatie. ‘Waarom hier geen picknickplaatsen, crossterreintjes en repetitieruimtes voor bands?’ Aan de buitenzijde van het knooppunt heeft de politie alvast een voorschot genomen op zijn idee. Vorig jaar verhuisden de 35 Amsterdamse politiepaarden van het hoofdbureau naar een manege met paardendouches en een ‘droogstap’-carrousel. Instructeur Cees Rijpkema kruipt achter het mengpaneel om te laten horen hoe de paarden getraind worden. Plots raast een snelweg door de manege, tien maal harder dan de rustig kabbelende A10 die door de open deuren zichtbaar is. Vervolgens dendert een Boeing voorbij, een drumband, vuurwerk, toeterende Ajaxsupporters, een house party. Net als de paarden moet ook Joke Biessen uit het Brabantse dorp Bergeyk aan de herrie van de snelweg wennen. Reuma deed haar in een rolstoel belanden, deze week logeert ze met man en zus in het logeerhuisje van volkstuinencomplex Amstelglorie. ‘Fantastisch dit huisje, honderd procent perfect aangepast. En dat voor 175 gulden per week, ze doen het hier allemaal vrijwillig.’ Thuis is haar tuin twintig maal zo groot. ‘Maar wat kan mij dat schelen’, zegt ze guitig, ‘we komen hier voor de stad.’ Ze is naar het slotfeest van de Gay Games geweest, heeft zwart gereden in de metro en kreeg op begraafplaats Zorgvlied een lekke band. Boven op de brug over de Amstel staan Pim (10) en Thijs (7) te springen tussen vangrail en brugleuning. Ma staat moedeloos bij de auto op de vluchtstrook. ‘Tof hè, de politie is net geweest en straks komt de kraanwagen van de wegenwacht’, roept Pim, ‘en nu komen we ook nog in  de krant.’ Dit is dé dag van zijn vakantie, veel spannender dan de Efteling of een dagje naar zee. Zijn moeder is minder enthousiast: ‘Geen praatpaal te bekennen en we staan net over de top, achteropkomende auto’s zien ons pas op het laatste moment.’ In de oksel van de oprit bij de Rai ligt een lommerrijk ven met riet, waterlelies en zwarte populieren. Onder het lover is het stil, de snelweg lijkt een verre beek. Op het tegelpad, door de snelweg onttrokken aan nieuwsgierige blikken, nemen twee grijze geliefden afscheid. Een tedere kus, hij stapt op zijn fiets, zwaait nog een keer. Ze kijkt hem stilletjes na tot hij al lang om de bocht is verdwenen.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 4. Een billboard bij de oprit aan de Middenlaan toont twee pronte billen: ‘Vanaf 14 augustus zijn ze van jou. Voor altijd’. Op een tweede bord probeert een skatende rolstoeler de automobilist te verleiden tot een verzekering. Nóg is de Amsterdamse ring redelijk gevrijwaard van reclame, maar de marketeers kunnen de tienduizenden passanten niet uit hun hoofd zetten. Op de oostelijke ring slaan ze hun slag. Legaal met een reclamezuil van een ton per jaar, half legaal met borden die bedrijvenparken aankondigen of illegaal op ingezakte aanhangers. Meteen na afslag S113 verschiet het geluidsscherm van groen naar blauw. Rijkswaterstaat had de halfdoorzichtige panelen helemaal in groen willen uitvoeren, maar de bewoners van Diemen protesteerden toen het eerste stuk klaar was: zij dachten dat het blauwe plastic van de maquette letterlijk bedoeld was. Dus werd de rest blauw. Achter het smoezelige scherm, parallel aan de weg, dobbert een sliert plezierjachtjes over de Weespertrekvaart. Deze waterweg ligt nog net op Amsterdams  grondgebied, het fietspad erlangs is al Diemen, een stukje verder begint Ouder-Amstel. Precies op de dorpsgrens staat een oude molenstomp. De achterdeur staat open, klompen staan klaar voor het werk in de moestuin. In het vergrijsde strooien dak is met moeite het jaartal 1934 te ontwaren, de cijfers erboven zijn onleesbaar. ‘Daar staat 1704, het bouwjaar van de molen’, zegt de bewoner schuw, ‘in 1934 heeft mijn vader er nieuw riet opgelegd, ik was toen net geboren.’ Veel is er sindsdien niet veranderd. Alleen de schotelantenne is nieuw, die verdrijft de eenzaamheid nu de ouders van de man zijn overleden. Bij afslag S112 wijkt aan de rechterkant het geluidsscherm, in de oksel van de afrit priemen ijzeren masten in slagorde naar de hemel. Bijna twintig meter lang zijn ze, aan weerszijden hebben ze dwarsbalkjes als de takken van een gestileerde leilinde. Aan de voet van de masten staan lage rekken, waartegen appelbomen, perenbomen en wijnstokken groeien. Les Grandes Formes heet dit kunstwerk, en daarbij horen grote woorden als ‘transparant skelet van een gotische kathedraal’ en ‘kunst vervolmaakt een natuur die in wezen gebrekkig is’. De fruitbomen verwijzen naar de tweehonderd lustoorden die de Watergraafsmeer in de achttiende eeuw telde, leibomen waren toen een ware rage. Hier kun je in september snelwegfruit plukken en geen boer die met zijn jachtgeweer dreigt. Op het ouderwetse industriegebied Molenkade, aan de andere kant van de weg, lijkt de oliecrisis nog niet voorbij. Als in een oostblokland staat een rij auto’s te wachten voor de ene pomp van garagebedrijf Kramer. ‘Wij zijn de goedkoopste van Amsterdam’, zegt Peter Kolk, ‘onze benzine zit dertien cent onder de adviesprijs, diesel een dubbeltje.’ Het merendeel van de wachtende klanten is zwart, de Bijlmer is vlakbij. De meesten hebben een afgepast bedrag in de hand: een geeltje, 35 gulden, twee tientjes. ‘Maar we krijgen hier ook de grootste drugsdealers, met een pak duizendjes op zak. Een volle tank van een Amerikaan is hier al snel een tientje goedkoper.’ Het blijven wel Nederlandse zware jongens. Verderop grazen twee pony’s tegen het talud, konijnen hupsen rond, een haan kraait. ‘Verse eieren te koop, 2,50 tien stuks’ staat op een verweerd bordje. Jan Olijve, taxichauffeur-in-ruste, heeft dit landje drie jaar geleden gekraakt toen zijn kinderboerderij moest wijken voor bedrijventerrein Amstel/Weespertrekvaart. Inmiddels wordt hij gedoogd en rijden buurtkinderen met een ponywagen over de bouwrijpe zandvlakte aan de binnenzijde van de snelweg. Sinds juni zit hier bakkerij Amstelveld, die de complete Amsterdamse horeca voorziet van zachte broodjes. ‘De Dienst Parkeerterreur heeft me weggepest uit de binnenstad’, sombert directeur Wiet Ilcken en begint aan een litanie klachten. Hij ontdooit pas als hij zijn broodsnelweg laat zien. ’s Nachts glijden in de witte hal twintigduizend broodjes per uur over lopende banden door een dubbelbaans rijskast van dertien verdiepingen de tunneloven in. Via een fly over gaan de broodjes in slagorde naar een luchtbehandelaar vlak onder het dak, om na een loop door de inpakmachine via de dubbele spiraalvriezer te verdwijnen in de opslag. ‘Er komt geen mens meer met zijn handen aan’, glimt Ilcken keer op keer. Grand café Cinetone zit een paar maanden langer op dit kale terrein. Het is gehuisvest in het voormalige fotolaboratorium van Amsterdam Studio’s. Eind jaren twintig werden hier de eerste Nederlandse films gemaakt, nu dienen de geluiddichte studio’s voor de opname van commercials en de repetities van de Nederlandse Opera. ‘Dit is een investering in de toekomst’, zegt eigenaar Pieter Brinkhorst in het verlaten café, ‘over een jaar staat het hier vol met bedrijven.’ Half september begint hij voor de Philipstop een bootdienst naar de nabijgelegen Rembrandt Tower, met de gemeente onderhandelt hij over een bushalte voor de deur. Bij afslag S111 lopen twee reusachtige stofzuigerslangen boven de weg, hier buigt de sneltram af naar Amstelveen. In de oksel bouwt Bastion-hotel Amstel een beddenhuis van vijf verdiepingen en een nieuwe restaurant. Voorlopig eten de hotelgasten in een noodcabine die bezaaid is met roze biggen in overall. Dat is geen verwijzing naar de Gay Games, die deze week het halve hotel vullen, maar ‘gewoon een stukje gezelligheid’. Normaal slapen hier vooral automatiseerders, sommigen wonen er tijdens hun detachering maandenlang. Aan de overkant ligt bedrijvenpark Entrada, een doodlopende straat met witte kantoortorens. Vanaf metrostation Van der Madeweg waarschuwt een droge ding-dong dat de deuren sluiten. Formeel is dit eigen terrein, maar wakkere forenzen parkeren hier ’s ochtends stiekem hun auto en nemen de metro naar de stad. Een onbedoeld transferium.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 3. Sinds een jaar is er een razendsnelle verbinding tussen de binnenstad en de ring: de Piet Heintunnel. Toeristen rijden vanaf afslag S114 rechtstreeks naar Artis, heroïnehoertjes snellen met hun klanten vanaf het centraal station in omgekeerde richting. Een doodlopende weg tussen de rioolzuivering en het Buiten-IJ is hun afwerkplaats. Geen bushokjes zoals op de gedoogzone aan de Theemsweg, maar een ‘calamiteitensteiger’ van Rijkswaterstaat. Ponyclub Jolly Jumper, aan het einde van de weg, wordt er gek van. Een vrijwilligster: ‘De rubbers hangen aan het hek. Ze doen het overal, in de auto, naast de auto, op de auto. Van een vent in z’n blote kont kijken de kinderen niet meer op. Halverwege het pad hebben we nu zelf een extra hek gezet, het hoerenhek noemen we dat.’ Gistingstanks verheffen zich ruim twintig meter boven het terrein van rioolwaterzuiveringsinrichting Oost. IJzeren trappen voeren omhoog, langs het verlaten nest van een buizerd. Boven is de de moeraslucht van de bezink- en slibbakken verwaaid, het geraas van de droogfabriek verstomd. Driehoekige zeiltjes waaieren uit over het IJsselmeer, een proefeiland markeert de plaats waar IJburg zal verrijzen. ‘Vroeger zaten we hier aan het einde van de wereld, toen konden we stinken wat we wilden’, zegt voorman Henk Buis (61), ‘veel bakken zijn al overdekt, maar met al die geplande woonwijken zullen we waarschijnlijk alles moeten overkappen. Er zijn zelfs plannen om een reusachtige hal over het terrein te zetten met een park erop, of een schaatsbaan.’ Op een omheinde asfaltvlakte naast de zuivering staan zo’n zeshonderd auto’s. Infrarood en radar houden ongewenste gasten buiten. Dit is geen carpoolplaats, maar de opslag van Domeinen. Eens per maand is hier een openbare verkoop van inbeslaggenomen auto’s, scooters, jachten, gokkasten, imitatie-horloges en lichtbakken voor de hennepteelt. De dure auto’s staan binnen, op de meeste Porsches, Maserati’s en Jaguars zit een gele sticker met de tekst: ‘Pluk ze’. De topstukken staan in een Carcoon, een plastic tent die met warme lucht op spanning wordt gehouden. ‘Op deze auto ben ik een beetje verliefd’, zegt Harry Ooms terwijl hij op een fonkelende donkergroene Mercedes 220 uit de jaren vijftig wijst. Zeventien jaar woont hij al naast zijn werk. ‘Een prachtplek, geen gezeur van buren.’ Van de jetski’s die jankend hun rondjes draaien op het IJ-meer heeft hij geen last. Aan de overkant van het water staat het statige pand van het Hoogheemraadschap op de golvende Diemerzeedijk. De hoge zeventiende-eeuwse vensters lijken opengesperde ogen die vol verbazing kijken naar de geometrische pijlers van de Zeeburgerbrug en naar de rommelige jachtwerfjes, loodsen, containers en woonboten op de dijk. Sinds vijf jaar huist er op de bovenverdiepingen een reclamebureau. ‘We zitten hier voor een scheet en drie knikkers, het Hoogheemraadschap was al lang blij dat er geen seksboerderij in kwam. En met de ontwikkeling van IJburg wordt de dijk alleen maar netter.’ Dat geldt in ieder geval voor camping Zeeburg, sinds vorig jaar de nieuwe buurman. Bijna een kwart eeuw geleden begon deze camping als hippie-opvang na het slaapverbod in het Vondelpark. Nog steeds staat er een enkele Pipowagen en stadsbus, maar de campers en koepeltentjes overheersen. De moderne hippies komen met de auto, het doel is onveranderd: blowen. Broederlijk staren stonede Duitsers, Italianen, Fransen, Tsjechen, Litouwers en Engelsen naar de voorbijrazende dinkytoys op de brug. Na Buiten-IJ en IJ-meer is het Amsterdam-Rijnkanaal de derde waterlinie die de A10 neemt. Pal aan de weg, bijna onder de aanloop van de brug, ligt een klein woonwagenkamp. Aan de ene kant staan circusmensen, aan de andere kant kermisklanten. ‘Op bed tel ik de vrachtwagens die met een ke-doem, ke-doem over de ribbel in de brug rijden, voor ons zit een geluidsscherm er niet aan’, zegt Willy Oosterloo mismoedig. Al 32 jaar werkt hij bij circus Renz. ‘Met mijn uitgezakte longen kan ik niet meer meereizen. Eens per week rijd ik nog de slachthuizen af voor de wilde beesten. Nu staan we hier bij de RAI, lekker dichtbij, maar anders rijd ik gewoon het hele land door.’ Achter het kampje begint het terrein van Science Park Amsterdam. ‘De bouwvergunning voor een groot reclamebord aan de snelweg is net afgegeven’, zegt directeur Jan Langelaar opgetogen. Het wetenschappelijk complex leidt een onopgemerkt bestaan tussen snelweg, spoorbaan en ringvaart. Toch komt half Europa hier in digitale vorm over de vloer. In een kamer van tien bij twintig meter bevindt zich een van de zes knooppunten van de wereldwijde elektronische snelweg. De ruimte is grotendeels leeg, langs de muren staan glazen kleerkasten met de computers van een groot deel van de Europese providers. Het enige geluid komt van de koeling. Langelaar: ‘Het world wide web is hier uitgevonden, om gegevens te kunnen uitwisselen met de deeltjesversneller in Genève.’ Aan de andere kant van het spoor ligt tuinencomplex Nieuwe Levenskracht. Als hommage aan de naastgelegen snelweg heeft een bewoner van de Hortensialaan een ANWB-praatpaal in zijn tuin gezet. Een verademing na de gebruikelijke Amsterdammertjes. Het verderop gelegen Ajax-terrein is bijna bouwrijp, draglines scharrelen rond tussen grote bergen zand. Een stuk rood-wit hek houdt nog even stand. ‘…nd bestemd …an jaarkaarten’ is te lezen op een afgebroken bord. Ook dit hek zal verdwijnen, alleen voetbalvereniging VVGA – Vereniging Van Gemeente Ambtenaren – blijft gespaard tussen de zevenhonderd woningen van Park de Meer. En een handvol oude bomen die in maart zijn uitgegraven en tot 2001 aan de zijkant van het bouwterrein zijn geparkeerd. De voet van de snelweg is een ideale opslagplaats.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 2. Kwart over vier in de ochtend, voorzichtig kleurt de lucht boven de polder oranje. Op het portaal boven de weg is de rechterrijstrook ‘afgekruist’, op de andere twee geldt een maximumsnelheid van zeventig. Deze nacht laat Rijkswaterstaat de afslag Volendam opnieuw asfalteren. De donkerblauwe Mercedes E 300, met zwierige strooien hoed op de hoedenplank, houdt slechts even in. Hierop heeft agent Jack van Ingen in zijn onopvallende patrouillewagen 6381 gewacht. Hij klapt het bordje ‘Stop politie’ omlaag. Een blonde hooggetoupeerde dame hijst schielijk een jarretel op, een zoete parfumwalm drijft uit het open raampje. De dikbuikige bestuurder beëindigt laconiek zijn mobiele telefoontje: ‘Zeg maar hoeveel de schade bedraagt.’ Van Ingen: ‘U reed 66 kilometer te hard, dat is een zaak voor de officier van justitie. U heeft nog geluk, vanaf 1 oktober wordt bij vijftig kilometer overschrijding uw rijbewijs in beslag genomen.’ Als de Mercedes weer is weggescheurd zegt Van Ingen: ‘Mag jij raden wat voor beroep mijnheer heeft.’ Het was een rustige nacht, vindt Van Ingen. Een Belg die 136 reed moest contant 280 gulden ophoesten. Verder een lege speciekuip op de vluchtstrook, eenmaal rechts inhalen en eenmaal door rood rijden bij de oprit van de Utrechtse brug. Ondanks een paar keer blazen geen ‘achtjes’: rijden onder invloed (art. 8). Op de mobilofoon klonken doorlopend oproepen uit de stad: inbraakjes, vechtpartijen, gestoorden en opvallend veel mensen die ‘onwel’ waren geworden. ‘Als agent ben je een halve sociaal werker. Laat mij maar lekker sturen.’ Op een stille parkeerplaats aan de voet van de snelweg staan drie opleggers van de Nederlandse Postduiven Organisatie, elk goed voor 4.600 duiven. De asfaltvlakte eindigt abrupt met een los viaductje. Het lijkt een follie, maar in het weekend racen wielrenners over dit ‘cycloduct’ rondjes om sportpark De Weeren. In de vroege ochtendzon lopen leden van de Open Golfclub Amsterdam-Noord (OGAN) achter hun karretjes over de gemaaide voetbalvelden. Doordat ze inwonen bij voetbalclub Oriënt, kost het lidmaatschap maar driehonderd gulden. ‘Hier kun je van je aow’tje spelen. Buurman de Waterlandse Golf is vijfmaal duurder’, zegt tachtig-plusser Kees in de kantine. Ook de consumpties verschillen in prijs: een broodje bal doet bij de voetbalgolf 2,75, echte golfers betalen zes gulden vijftig. Het overgrote deel van sportpark De Weeren dreigt volgend jaar het veld te moeten ruimen voor volkstuinencomplex Buikslotermeer, dat zelf weer plaats moet maken voor de Noord-Zuidlijn. Zelfs aan de lege rand van Noord is het gevecht om de ruimte grimmig. Bij afslag Nieuwendam staat een kantoortoren oranjerood te glimmen. In 1995 is het voormalige hoofdkantoor van Nestlé gestript, ook na de facelift is kantoorruimte hier ruim tweemaal goedkoper dan aan de Zuidas. Op de achtste verdieping zit sinds vorige week de vereniging van natuurvrienden NIVON, een verrassende huurder tussen de softwarehuizen en bouwondernemingen. Te midden van verhuisdozen zegt directeur Wendy Ruwhof: ‘Het werd te duur in het centrum. Dat we aan de A10 terechtkwamen is toeval, nog geen kwart van de medewerkers komt met de auto.’ Uit haar raam ziet ze de stompe toren van Ransdorp in de groene polder liggen, daarachter glinstert het IJsselmeer. Rembrandt tekende dit idyllische tafereel al, alleen had hij niet zo’n fraai uitzichtspunt. Onder aan de snelweg heeft een Noord-Hollandse stolpboerderij stand gehouden tussen de volkstuinen. Twee keurige mannen, de een wit de ander zwart, bellen er aan. Met hun korte hemdsmouwen en aktentassen lijken het vertegenwoordigers. ‘Wij werken voor een firma met vestigingen in 230 landen’, zeggen ze opgewekt, ‘wij zijn Getuigen van Jehova. Heel Nederland is opgedeeld, er is geen stukje waar we niet komen.’ De volkstuinen slaan ze over: ‘Mensen voelen zich overvallen als we daar aankloppen. Wel jammer, we zouden heel graag met ze praten.’ Twee torenhoge masten tillen de hoogspanningsleidingen over het Buiten-IJ. Het lijken geamputeerde vogelverschrikkers, in verhouding tot de lengte zijn hun armen veel te kort. Langs de weg hebben de praatpalen van de ANWB plaatsgemaakt voor vierkante gele kastjes met de intercom van Rijkswaterstaat. Vlakbij tunnelingangen kun je in noodgevallen rechtstreeks contact opnemen met de operators van de verkeerscentrale. Via de luidsprekers in de vangrail kunnen ze ook terugpraten. De ingang van de Zeeburgertunnel – overhuifd door een wulps betonnen portaal – steekt driehonderd meter het IJ in. Vol vertrouwen stort de verkeersstroom zich het water in, de autoradio blijft doorspelen dankzij de hoog-frequentie-installatie in de tunnel. Het ronde gebouw op de andere oever is onbemand, de operators zitten in Velsen achter computerschermen. Alleen in noodgevallen wordt de tunnel van hieruit bestierd. Drie dieselgeneratoren staan standby voor het geval de stroom uitvalt, ze zijn permanent voorverwarmd omdat een koude start te lang zou duren. In de tunnelwand zitten tachtig hulpposten met brandblussers en intercom, 35 camera’s houden een oogje in het zeil. Overal staan zoemende meterkasten en controlepanelen. De waterdichte bakkelieten telefoontoestellen steken er ouderwets bij af. Elke drie weken wordt de tunnel gewassen: de helderwitte tegelwand met een groen biesje zou in een badkamer niet misstaan. Tussen de driebaans buizen ligt een vluchttunnel, 888 meter lang en 1 meter breed. Als toezichthouder Han Groen een van de nooddeuren opent, scheren de auto’s als op een tv scherm voorbij. Met een flauwe bocht verdwijnt de vluchtgang uit het zicht, hier is het droog en rustig. Dit enge geboortekanaal is de enige manier om het tweede installatiegebouw, op de tunnelmond in Amsterdam-Noord, te bereiken. Een weg leidt er niet heen. De hoge betonnen zalen zijn grotendeels leeg, een geknipte locatie voor de luidruchtigste houseparty aller tijden.